Category: Artikuj

1. Dhikri (përmendja e Allahut) është jeta e zemrave, kënaqësia e syve, gëzimi i shpirtrave, shërim për gjokset dhe vepra më e madhe që me të ngjallen dhe bëhen të lumtur shpirtrat.

Për zemrën përmendja e Allahut është si uji për peshkun dhe për ta kuptuar më mirë vlerën e dhikrit për zemrën, mendojeni se në çfarë gjendje mund të jetë peshku, nëse largohet nga uji!

2. Jeta e besimtarit nuk bëhet e mirë, përveçse me përmendjen e Allahut. Zemra e shkujdesur që nuk e përmend Allahun është zemër e vdekur si dhe shtëpia ku në të nuk përmendet Allahu, është shtëpi e shkatërruar.

Jeta dhe gjallëria e zemrave dhe ngritja e ndërtimi i vërtetë i shtëpive bëhet me përmendjen e Allahut, ndërsa vdekja e zemrave dhe prishja e shkatërrimi i vërtetë i shtëpive bëhet me braktisjen dhe neglizhimin e përmendjes së Allahut.

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Shembulli i atij që e përmend Allahun dhe i atij që nuk e përmend Allahun është sikurse shembulli i të gjallit me të vdekurin.”^[1]

Me një transmetim tjetër: “Shembulli i shtëpisë ku në të përmendet Allahu dhe i shtëpisë ku në të nuk përmendet Allahu është sikurse shembulli i të gjallit me të vdekurin.”^[2]

3. Përmendja e Allahut është rehati dhe pastërti për zemrën, ashtu siç Allahu thotë: “Ata që besojnë dhe zemrat e të cilëve, kur përmendet Allahu, qetësohen. Vërtet, zemrat qetësohen me përmendjen e Allahut!” (Er-Rad: 28)

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Nuk ulet një popull në një tubim ku përmendet Allahu, përveçse i rrethojnë melekët, i mbulon mëshira e Allahut, zbret mbi ta qetësia dhe i përmend Allahu te banorët e qiejve (melekët).”^[3]

4. Ata që e përmendin Allahun, përveç të tjerash, u mjafton atyre si meritë që Allahu i përmend dhe i kujton, ashtu siç edhe thotë: “Prandaj, më kujtoni Mua (me namaz e lutje) që Unë t’ju kujtoj (me shpërblime) dhe falënderomëni Mua (duke M’u bindur) e mos i mohoni dhuntitë e Mia (me mosbindje)!” (El-Bekare: 152)

Me një hadith kudsij (të shenjtë) Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, përcjell se Allahu thotë: “Nëse robi Im më përmend në veten e tij, Unë e kujtoj atë në Veten Time, e nëse më përmend në ndonjë grup, Unë e kujtoj atë para një grupi më të mirë se i tyre.”^[4]

E a ka nder dhe krenari më të madhe se Allahu të të përmendë dhe të të kujtojë?!

Prandaj, edhe përcillet për Ebu Bekrin, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se thoshte: “I morën të gjitha mirësitë ata që e përmendin Allahun.”^[5]

5. Nga vlera e dhikrit (përmendjes së Allahut)^[6] është se e largon shejtanin, e kënaq Allahun, e largon brengën dhe mërzinë nga zemra, e vesh me petkun e respektit, ëmbëlsisë, bukurisë në dynja dhe dritës në ahiret atë që e përmend Allahun, ia mbjell robit në shpirt vetëdijesimin e mbikëqyrjes së Allahut derisa ta fusë në fushën e bamirësisë.

Dhikri është shkak që të përfitohen begatitë dhe të largohen fatkeqësitë. Begatitë e Allahut nuk mund të përfitohen si dhe fatkeqësitë nuk mund të largohen sikurse me përmendjen e Allahut.

6. Dhikri (përmendja e Allahut) bëhet me zemër dhe bëhet me gjuhë.

Dhikri më i plotë, më i mirë, më i dobishëm dhe më i dashur tek Allahu është dhikri që bëhet bashkërisht me zemër dhe me gjuhë, pra me gjuhë e shqipton dhe me zemër e mediton dhe, në këtë mënyrë, ai që bën dhikër në vete e ndien dhe i percepton kuptimet dhe synimet e dhikrit të cilin e bën.

Më pas në shkallë vjen dhikri që bëhet vetëm me zemër, me meditim dhe përsiatje në madhërinë, shenjat dhe pushtetin e Allahut, si dhe përmendja e Allahut me zemër gjatë urdhrit duke e zbatuar atë dhe gjatë ndalesës duke u larguar prej saj.

Ky lloj i dhikrit si fryt e jep njohjen e Allahut, e stimulon dashurinë, frikën e vetëdijesimin e mbikëqyrjes së Allahut dhe largon nga bërja e mëkateve.

Më pas në gradë vjen dhikri apo të përmendurit e Allahut vetëm me gjuhë.^[7]

“Ajo që kërkohet nga dhikri është zemra të jetë prezente. Ky duhet të jetë synimi i atij që bën dhikër dhe ai duhet të mundohet që ta arrijë këtë, të meditojë në atë që e thotë dhe ta mësojë kuptimin e tij.

Meditimi në dhikër është i nevojshëm sikurse në lexim, sepse ato të dyja përputhen në kuptimin që e synojnë.”^[8]

7. I nënshtruar dhe i përulur, nga ata që e përmendin Allahun, llogaritet ai që gjatë dhikrit i përputhen zemra, gjuha dhe trupi i tij. Pra, e thekson dhe shqipton gjuha e tij, e përsiat dhe e mediton zemra e tij, i nënshtrohen dhe i përulen gjymtyrët e tij.
8. Neglizhimi për t’i mësuar dhe kuptuar fjalët dhe lutjet e dhikrit, në veçanti të mëngjesit dhe mbrëmjes, dhe ajo që përfshihet në to nga imani dhe thelbi i besimit dhe qartësimi i madhështisë së Allahut, si dhe frytet që i jep dhikri, si: rritja e imanit, bindjes dhe e lidhshmërisë së zemrës me Allahun, llogaritet shkujdesje e cila është një nga mënyrat e shejtanit për ta penguar njeriun në rrugën e Allahut.

Prandaj, besimtari duhet ta mësojë kuptimin e lutjeve të dhikrit dhe të meditojë në to, derisa ato ta japin frytin e tyre që shpresohet dhe derisa ndikimi i saj në shpirtin e myslimanit të jetë më i madh.^[9]

9. Dhikri që theksohet me gjuhë, si: leximi i Kuranit, tesbihi (thënia subhanallah), tehmidi (thënia elhamdulilah), tehlili (thënia la ilahe il-lallah), dhikri i mëngjesit dhe i mbrëmjes, i gjumit, i hyrjes në tualet dhe lutjet e tjera, patjetër duhet të bëhen me lëvizjen e gjuhës dhe shpërblimi i dhikrit i premtuar nga Allahu nuk arrihet, përveçse me shqiptimin e tij me gjuhë, kurse vetëm thjesht meditimi me zemër, nuk shpërblehet me këtë shpërblim të veçantë, megjithëse ai që mediton me zemër shpërblehet nga aspekti tjetër, aspekti i meditimit dhe i përsiatjes.

Ai që lexon në namaz vetëm me zemër, namazi i tij nuk pranohet, por patjetër duhet të lëvizin gjuha dhe buzët e tij, sepse leximi në namaz përbëhet nga fjalët dhe ato nuk mund të realizohen vetëm se me lëvizjen e gjuhës dhe buzëve.^[10]

10. Shumica e dijetarëve e kushtëzojnë për lexuesin që gjatë leximit dhe dhikrit ta dëgjojë zërin e tij, pavarësisht se leximi apo dhikri është i detyruar apo i pëlqyer, me qëllim që ta dijë se çfarë po thotë, prandaj përderisa e ka të shëndoshë dëgjimin dhe nuk ka pengesë apo ndalesë që e pengon dëgjimin e tij, nuk i mjafton atij vetëm lëvizja e gjuhës dhe e buzëve të tij.

Një mendim tjetër i dijetarëve është se kjo nuk i detyrohet atij, por i mjafton vetëm lëvizja e gjuhës dhe të shqiptuarit e shkronjave, edhe pse nuk i dëgjon ato, sepse me këtë realizohet të folurit, kurse dëgjimi i asaj që e shqipton është çështje shtesë e të folurit dhe shqiptimit, njashtu nuk ka argument se dëgjimi i asaj që e shqipton është detyrim. Të këtij mendimi janë Ibën Tejmije dhe Ibën El-Kajimi, Allahu i mëshiroftë, dhe e vlerësoi si mendimin më të saktë Ibën Uthejmini, Allahu e mëshiroftë.^[11]

Për çdo rast, më e mira për adhurim është mendimi i shumicës së dijetarëve.

11. Përmendja e Allahut është e ligjshme në çdo kohë dhe në çdo gjendje, pa kufizim dhe pa përcaktim, prandaj nuk ka arsyetim për askënd për shkujdesjen apo mangësinë e tij në të përmendurit e Allahut.

Allahu thotë: “O besimtarë, përmendeni shpesh Allahun dhe lavdërojeni Atë në mëngjes dhe në mbrëmje!” (El-Ahzab: 41-42)

Dhe thotë: “… përmendeni Allahun duke qëndruar në këmbë, ulur dhe të shtrirë…” (En-Nisa: 103)

Dhe thotë: “Për ata që e përmendin Allahun duke qëndruar në këmbë, ndenjur ose shtrirë…” (Ali Imran: 191)

Ibën Abasi, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, thoshte: “Për çdo obligim që Allahu ua obligoi robërve të Vet, caktoi kufij që njihen, pastaj i arsyetoi disa robër të Tij që janë për t’u arsyetuar, përveç në rastin e dhikrit, ku për të Allahu nuk caktoi kufij që duhet ndalur në to dhe nuk e arsyetoi askënd për braktisjen e tij, përveç atij që nuk e ka nën kontroll mendjen e tij. Allahu thotë: “…përmendeni Allahun duke qëndruar në këmbë, ulur dhe të shtrirë…”, natën dhe ditën, në tokë dhe në det, udhëtar dhe i pranishëm, në pasuri dhe në varfëri, i sëmurë dhe i shëndoshë, në vetmi dhe në publik dhe në çdo gjendje.”^[12]

12. Është mirë për atë që bën dhikër të jetë në formën më të plotë, kur është i ulur në një vend, të drejtohet në drejtim të Kibles, të ulet i nënshtruar dhe i përulur, të jetë i qetë e serioz dhe të jetë kokulur.

Edhe po qe se e përmend Allahun jashtë kësaj gjendjeje, lejohet dhe veprimi i tij nuk urrehet ndërsa, nëse vepron kështu pa ndonjë arsye, atëherë e ka braktisur atë më të mirën.”^[13]

13. Përmendja e Allahut është dy llojesh: e pakufizuar dhe e kufizuar.

Dhikri i pakufizuar është ai i cili veprohet në çdo kohë, vend dhe gjendje dhe nuk është i kufizuar me ndonjë kohë, vend apo gjendje, dhe nuk ka ndonjë formë apo numër të kufizuar, kështu që myslimani e përmend Allahun në çdo kohë sipas mundësive të tij.

Allahu thotë: “O besimtarë, përmendeni shpesh Allahun.” (El-Ahzab: 41)

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, e përmendte Allahun çdo herë kur i jepej mundësia.^[14]

14. Dhikri i kufizuar është ai i cili kufizohet në kohë, vend, gjendje dhe numër.

– Dhikri i kufizuar në kohë është ai që kufizohet me ndonjë kohë të veçantë dhe çdoherë që vjen kjo kohë myslimani i citon lutjet dhe dhikrin e veçantë për këtë kohë, si: dhikri i mëngjesit dhe i mbrëmjes, apo dhikri kur të shihet hëna e re.

– Dhikri i kufizuar me vende është ai që kufizohet me vend, si: duaja gjatë hyrjes dhe daljes nga xhamia, duaja gjatë hyrjes dhe daljes nga shtëpia, duaja gjatë hyrjes në tualet, duaja kur të ndalesh në ndonjë vend (qoftë në udhëtim apo jo), duaja në Muzdelife, duatë gjatë riteve të haxhit etj.

– Dhikri i kufizuar me gjendje është ai që kufizohet me gjendje të veçantë, si: dhikri i gjumit dhe ngritjes nga gjumi, dhikri i udhëtimit, dhikri në raste të brengosjes dhe pikëllimit, dhikri gjatë vështirësive, dhikri i hidhërimit, duaja gjatë teshtitjes, duaja para se t’i afrohet burri bashkëshortes për marrëdhënie, dhikri kur të këndojë gjeli dhe të pëllasë gomari, duaja për atë që ta bën një të mirë etj.

– Dhikri i kufizuar me numër është ai dhikër që kufizohet me numër të veçantë, si: të thuhet kjo dua tri herë, dhjetë apo njëqind herë etj.

15. Nëse dhikri është i kufizuar me formë dhe numër të caktuar, thelbi është që myslimani ta bëjë dhikrin në formën dhe numrin e vet të caktuar, pra, të mos shtojë apo pakësojë, apo të ndryshojë diçka, sepse kjo ia humb kuptimin dhe qëllimin e veçimit përveç, nëse ka ardhur argument që lejohet të shtohet në numër apo formë në ndonjë rast,^[15] sikurse ka ardhur në hadith: “Kush e thotë këtë lutje: ‘la ilahe il-lallahu uahdehu la sherike lehu, lehul mulku ue lehul hamdu ue huve ala kul-li shej-jin kadir’^[16], njëqind herë në ditë, e ka shpërblimin sikur t’i ketë liruar dhjetë robër, i shkruhen njëqind të mira, i shlyhen njëqind të këqija dhe është i mbrojtur nga shejtani tërë ditën derisa të vijë mbrëmja, dhe nuk ka vepruar ndokush më mirë me përjashtim të atij që ka vepruar më tepër se ky.”^[17]

Në një hadith tjetër: “Kush e thotë këtë lutje në mëngjes dhe në mbrëmje: ‘subhanallahi ue bihamdihi’^[18] njëqind herë, nuk vjen në Ditën e Kiametit ndokush me diçka më të mirë se ky, përveç atij i cili ka thënë si ky apo ka thënë më tepër.”^[19]

16. Forma e dhikrit e cila ka ardhur njëjës nuk është e ligjshme të bëhet në shumës, si shembull ai që lutet ta ndryshojë lutjen: “Allahume ihfidhni min bejne jedeje ue min halfi…” dhe ta thotë në shumës: “Allahume ihfidhna min bejne ejdina ue min halfina…”,^[20] me nijet që në lutjen e tij t’i përfshijë familjen dhe fëmijët e tij.

Fjalët e dhikrit janë statike, prandaj edhe duhet thënë dhikri sikurse ka ardhur në formën dhe numrin e vet të caktuar.^[21] Ajo që ka ardhur në njëjës shqiptohet në njëjës dhe ajo që ka ardhur në shumës shqiptohet në shumës, edhe kur folësi apo biseduesi është një në numër.

Nëse forma e dhikrit ka ardhur në shumës nuk ka pengesë për myslimanin që ta përfshijë në lutje veten dhe familjen e tij, madje t’i përfshijë myslimanët në përgjithësi, si lutja që ka ardhur në hadith: “Allahume bike asbahna, ue bike emsejna…)^[22], si dhe kur ta thotë lutjen që është në suren Fatiha: “Udhëzona në rrugën e drejtë!” (El-Fatiha: 6)

17. Leximi i Kuranit është më i mirë sesa dhikri dhe duaja e pakufizuar, kurse dhikri është më i mirë sesa duaja. Mirëpo angazhimi me dhikrin e kufizuar me kohë, vend apo gjendje është më mirë sesa thjesht leximi i Kuranit.^[23]
18. Përmendja e shpeshtë e Allahut është portë e çdo mirësie dhe shpëtimi. Shpërblimi i dhikrit është i madh, kurse për ata që shpesh bëjnë dhikër dhe e përmendin Allahun u janë premtuar dhunti të mëdha dhe ata janë që do të paraprijnë në Ditën e Kiametit, ashtu siç Allahu thotë: “…përmendeni shumë Allahun që të fitoni.” (El-Enfal: 45), dhe thotë: “…përkujtuesit e Allahut vazhdimisht dhe përkujtueset, pra, për të gjithë këta Allahu ka përgatitur falje dhe shpërblim të madh.” (El-Ahzab: 35)

Ka ardhur në hadith: “Ua tejkaluan ‘el-Muferidun’^[24]”. Thanë: “O i Dërguari i Allahut, po kush janë ata?” U përgjigj: “Ata dhe ato që shumë dhe në vazhdimësi e përmendin Allahun.”^[25]

19. Ai që në vazhdimësi e bën dhikrin e mëngjesit dhe mbrëmjes, dhikrin pas namazeve farze, dhikrin në kohë, gjendje dhe shkaqe të ndryshme gjatë natës dhe ditës, llogaritet të jetë nga ata që e përmendin shpesh Allahun.^[26]

Ibën Abasi, Allahu qoftë kënaqur prej tij, në komentin e fjalës së Allahut: “…përkujtuesit e Allahut vazhdimisht dhe përkujtueset…” thotë: “Qëllimi është për ata apo ato që e përmendin Allahun pas namazeve farze, në mëngjes dhe në mbrëmje, kur bien në shtrat dhe kur ngrihen nga gjumi dhe çdoherë kur dalin nga shtëpitë e veta.”^[27]

Muxhahidi, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, thotë: “Njeriu nuk mund të llogaritet nga ata që shpesh e përmendin Allahun përderisa nuk e përmend Allahun në këmbë, ulur dhe i shtrirë.”^[28]

20. Preferohet për çdo mysliman dhe myslimane që në vazhdimësi ta bëjnë dhikrin e mëngjesit dhe mbrëmjes, të cilat janë edhe kohët më të mira, të meditojnë dhe të përsiasin në kuptimet dhe përmbajtjet e lutjeve, sepse nevoja për këtë dhikër është e madhe, dobitë e tij në dynja dhe ahiret janë të mëdha, është mburojë dhe mbrojtje e madhe nga shejtani i mallkuar dhe nga të këqijat e zararet. Po ashtu gjatë dhikrit të mëngjesit dhe të mbrëmjes myslimani në vazhdimësi e përmend e i përulet Allahut dhe troket në derën e Tij në dy qoshet e ditës, që hapja e veprave, fillimi i ditës dhe përfundimi i ditës të jenë me përmendjen e Allahut.

Allahu thotë: “O besimtarë, përmendeni shpesh Allahun dhe lavdërojeni Atë në mëngjes dhe në mbrëmje!” (El-Ahzab: 41-42); që do të thotë: përmendeni Allahun në fillim të ditës dhe në fund të saj (pas ikindisë), pra në mëngjes dhe në mbrëmje.

Allahu thotë: “… Zotin tënd përmende shumë dhe adhuroje Atë në mbrëmje dhe në mëngjes.” (Ali Imran: 41); në mbrëmje d.m.th. në fund të ditës dhe në fillim të natës, dhe në mëngjes d.m.th. në fillim të ditës dhe në fund të natës.

Allahu thotë: “…madhëroje Zotin tënd e falënderoje Atë para lindjes së diellit dhe para perëndimit.” (Kaf: 39)

21. Allahu për dhikrin e caktuar me sheriat përcaktoi shpërblime e merita të mëdha dhe ndër to: faljen e gjynaheve, përfitimin e të mirave, shlyerja e të këqijave, shpërblim i barabartë me lirimin e skllevërve, premtim i Xhenetit, ruajtje dhe mbrojtje nga e keqja e dëmi dhe mjaftueshmëri nga çdo gjë.
22. Koha e dhikrit të mëngjesit fillon me lindjen e sabahut e deri në lindjen e diellit. Kjo kohë është koha e parapëlqimit dhe e vlerës. Disa dijetarë të tjerë thonë se koha është prej pas lindjes së diellit e deri në namazin e drekës.

Koha e dhikrit të mbrëmjes fillon pas namazit të ikindisë e deri në perëndimin e diellit. Kjo është koha e parapëlqimit dhe e vlerës. Disa dijetarë të tjerë thonë se koha është pasi të perëndojë dielli e deri në fillimin e natës, pra, diku një e treta e natës.

Pra, koha dhe momenti i këtyre lutjeve është koha e parapëlqimit dhe e vlerës, para lindjes së diellit dhe para perëndimit të diellit, d.m.th. pas namazit të sabahut dhe pas namazit të ikindisë.^[29]

23. Kujt i ikën dhikri i mëngjesit e i mbrëmjes dhe i kalon koha e vet e vlerës si shkak i angazhimit dhe harresës, dhe ky person është nga ata që e bëjnë dhikrin për çdo ditë në kohën e vet, e ligjshme për të është që ta bëjë dhikrin edhe pasi të kalojë koha e vlerës dhe të mos e neglizhojë, nëse ka mundësi, sepse ai që edukohet dhe kalitet që të jetë i pandarë nga dhikri, shumë rëndë është që t’i ikën koha e dhikrit, kurse atij që nuk i intereson koha e dhikrit derisa të dalë koha e vet, shumë lehtë e humb dhe i ikën bërja e dhikrit në kohën e vet.^[30]

Me një hadith ka ardhur: “Kujt, shkaku se e zë gjumi, i ikën pjesa e caktuar e adhurimit të natës apo diçka nga ajo dhe atë pjesë të caktuar e zëvendëson në mes namazit të sabahut dhe namazit të drekës, atij i shkruhet (në fletushkat e veprave të mira, -sh.p.-) sikurse të ishte ngritur natën dhe ta kishte kryer pjesën e caktuar të adhurimit të tij.”^[31]

24. Forma e përsosur e dhikrit është që të gjitha lutjet e sakta që janë pjesë e dhikrit të mëngjesit dhe të mbrëmjes të citohen në vazhdimësi dhe kjo llogaritet derë e madhe nga dyert e mirësisë që duhet të shtohet e jo të neglizhohet diçka prej saj. Kujt i jepet sukses që ta bëjë dhikrin me të gjitha lutjet, kjo për të është begati dhe mirësi nga Allahu. Lum për këtë njeri.

Kur myslimanit koha i ngushtohet dhe nuk ka mundësi t’i thotë të gjitha lutjet, le të mundohet të shfrytëzojë nga lutjet aq sa i jepet mundësi. Nëse diçka nuk arrihet plotësisht, s’do të thotë që ajo të braktiset tërësisht, kurse lënia e të gjitha lutjeve llogaritet shkujdesje që prej saj duhet të kërkohet mbrojtje tek Allahu.^[32]

25. Nuk ka pengesë që lutjet e mëngjesit dhe të mbrëmjes të lexohen në mënyrë të vazhdueshme në një ndejë apo të lexohen me ndërprerje në disa ndeja. Radhitja e lutjeve në lexim nuk ka ndonjë rol të veçantë, madje nuk duhet pasur mendim se radhitja ka ndonjë vlerë të posaçme, prandaj besimtari i radhit lutjet në atë mënyrë që i ndihmon më lehtë t’i rikujtojë dhe të mos i harrojë dhe ato i lexon qoftë nga mendja, fleta apo nga libri.

Sidoqoftë më e mira është që t’i lexojë në mënyrë të vazhdueshme, me qëllim që ta arrijë sa më shpejt shpërblimin e madh, para se t’i dalë ndonjë punë dhe ta angazhojë apo ta bëjë të harrojë që ta përmendë Allahun në mëngjes dhe në mbrëmje.

26. Për sa i përket dhikrit që është me numër të kufizuar, si p.sh. njëqind herë, për besimtarin më mirë është që ta thotë dhikrin e plotë në një kohë, shkaku i frikës nga harresa apo gabimi në numërim, përndryshe nuk ka pengesë që të lexohet i ndarë, sepse në esencë nuk është kusht që të lexohet pandërprerë dhe besimtari mund ta thotë si t’i vijë më lehtë dhe më mirë atij.^[33]
27. Nuk është e ligjshme që lutjet e mëngjesit dhe të mbrëmjes të lexohen në grup, sikurse ato të lexohen bashkërisht në grup me një zë të përbashkët, apo njëri të lexojë e të tjerët t’i përsërisin fjalët pas tij apo të thonë amin pas tij, por e ligjshme është që çdonjëri t’i lexojë vetë ato.^[34]
28. Në vazhdim do të ceken disa dua të sakta nga dhikri i mëngjesit dhe i mbrëmjes, të cilat lexohen bashkërisht në mëngjes dhe në mbrëmje, duke e sqaruar kuptimin e fjalëve dhe rreshtave të paqartë, që kjo të ndihmon në meditimin dhe përsiatjen e tyre^[35]:

* “Aṣbaḥna ue aṣbaḥal mulku lil-lah, uelḥamdu lil-lahi, la ilahe il-lall-llahu uaḥdehu la sherike leh, lehul mulku, ue lehul ḥamdu, ue huve ala kul-li shej’in ḳadir. Rabbi es’eluke hajra ma fi hadhel jevmi, ue hajra ma badehu, ue eudhu bike min sherri ma fĩhadhel jevmi, ue sherri ma badehu.

Rabbi eudhu bike minel keseli, ue suil kiber, Rabbi eudhu bike min adhabin fin-nari, ue adhabin fil ḳabri.”

“U gdhimë dhe i gjithë pushteti i përket Allahut dhe falënderimi i përket Allahut. Nuk i përket adhurimi me të drejtë askujt përveç Allahut, të Vetmit dhe i Pashoq. Atij i takon sundimi dhe Atij i takon falënderimi dhe Ai është mbi çdo gjë i Plotfuqishëm. O Zot, e kërkoj prej Teje mirësinë e kësaj dite dhe ditës që vjen pas saj dhe kërkoj mbrojtje te Ti nga sherri i kësaj dite dhe ditës që vjen pas saj.

O Zot, kërkoj të më mbrosh nga përtacia dhe pleqëria e keqe. Zoti im, kërkoj mbrojtje te Ti nga ndëshkimi zjarrit të Xhehenemit dhe nga ndëshkimi në varr.”

– Ndërsa në mbrëmje:

“Emsejna ue emsa el mulku lil-lahi…. Rabbi es’eluke hajra ma fi hadhihi leljeti, ue hajra ma badeha, ue eudhu bike min sherri ma fĩ hadhihil lejleti, ue sherri ma badeha…”; e deri në fund të lutjes.

“E arritëm mbrëmjen dhe i gjithë pushteti i takon Allahut…. O Zot, e kërkoj prej Teje mirësinë e kësaj nate dhe natës që vjen pas saj dhe kërkoj mbrojtje te Ti nga sherri i kësaj nate dhe natës që vjen pas saj.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“E arritëm mbrëmjen dhe i gjithë pushteti i takon Allahut”; këtu qartësohet gjendja e atij që e thotë duanë, d.m.th. e kuptuam se pushteti i takon Allahut, falënderimi i takon Allahut dhe jo tjetërkujt, prandaj Atij iu drejtuam dhe kërkuam ndihmë nga Ai dhe Allahun e veçuam me adhurim, lavdërim dhe falënderim.

“pleqëria e keqe”; lutësi kërkon mbrojtje tek Allahu nga ajo që vjen si pasojë e pleqërisë, si: matufosja derisa njeriu fillon të flasë budallallëqe e ta humbë mendjen dhe të veprojë gjëra të tjera që ia përkeqësojnë gjendjen, si: të nënçmohet para njerëzve, të jetë i paaftë në lëvizje etj.

*Allahume bike aṣbaḥna, ue bike emsejna, ue bike naḥja, ue bike nemutu, ue ilejke nushur.

“Allahu im, e arritëm mëngjesin duke qenë nën kujdesin Tënd dhe e arritëm mbrëmjen duke qenë nën kujdesin Tënd. Ti na ngjall dhe Ti na vdes dhe pas ringjalljes, te Ti është tubimi.”

– Në mbrëmje:

“Allahume bike emsejna, ue bike aṣbaḥna, ue bike naḥja, ue bike nemutu, ue ilejkel mesir.”

“Allahu im, e arritëm mbrëmjen duke qenë nën kujdesin Tënd dhe e arritëm mëngjesin duke qenë nën kujdesin Tënd. Ti na ngjall dhe Ti na vdes dhe pas ringjalljes, te Ti është kthimi.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“tubimi”; për qëllim është ringjallja dhe jeta pas vdekjes.

“te Ti është kthimi”; të gjithë te Ti do të kthehemi.

Të dy fjalët synimin e kanë të njëjtë, kthimin tek Allahu pas vdekjes.

*Asbaḥna ala fiṭratil Islam, ue ala  kelimetil ihlaṣ, ue ala dini nebijjina Muḥamedin (ṣal-lallahu alejhi ue selem), ue ala mileti ebina Ibrahime ḥanifen muslimen, ue ma kene minel mushrikin.

“E arritëm mëngjesin në natyrshmërinë islame, në fjalën e sinqeritetit (la ilahe il-lallah), dhe në fenë e profetit tonë Muhamedit, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, si dhe në besimin monoteist të pastër të babait tonë Ibrahim, i cili ka qenë larg besimeve të kota, i nënshtruar ndaj Allahut dhe nuk ka qenë prej idhujtarëve.”

– Kurse në mbrëmje:

“Emsejna ala fitratil islam, ue ala kelimetil ihlas…” deri në fund të lutjes.

“E arritëm mbrëmjen në natyrshmërinë islame, dhe në fjalën e sinqeritetit (la ilahe il-lallah)…”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“i cili ka qenë larg besimeve të kota”; nënkupton besimdrejtë, larg çdo besimi të kotë dhe i kapur për fenë e vërtetë dhe të drejtë, fenë islame.

*Leximi i ajetit Kursij:

“Allahu la ilahe il-la huvel Ḥajjul Ḳajjum. La te’hudhuhu sinetun ue la neum. Lehu ma fis-semavati ue ma fil erḍ. Men dhel-ledhi jeshfe’u indehu il-la bi idhnihi. Ja’lemu ma bejne ejdihim ue mahalfehum, ue la juḥiṭune bi shej’in min ilmihi il-la bima shae. Vesi’a kursijjuhus-semavati uel erḍa, ue la je’uduhu ḥifḍhuhuma ue huvel ‘Alijjul ‘Aḍhim.”(El-Bekare: 255)

“Allahu! Nuk ka zot tjetër (që meriton adhurimin) përveç Tij, të Gjallit, të Përjetshmit, Mbajtësit të gjithçkaje! Atë nuk e kaplon as dremitja, as gjumi! Atij i përket gjithçka që gjendet në qiej dhe gjithçka që gjendet në Tokë. Kush mund të ndërhyjë tek Ai për ndokënd pa lejen e Tij? Ai di çdo gjë që ka ndodhur përpara dhe çdo gjë që do të ndodhë pas njerëzve, kurse ata nuk mund të përvetësojnë asgjë nga Dituria e Tij, përveçse aq sa Ai dëshiron. Kursiu i Tij shtrihet mbi qiejt dhe Tokën dhe Ai nuk e ka të rëndë t’i ruajë ato. Ai është i Larti, Madhështori!” (El-Bekare: 255)

– Sqarim i disa fjalëve të ajetit:

“nuk ka zot tjetër (që meriton adhurimin) përveç Tij”; nënkupton që nuk i takon adhurimi me të drejtë askujt përveç Allahut.

“Mbajtësit të gjithçkaje”; nënkupton se Ai nuk varet prej askujt dhe Ai i mirëmban të tjerët. Ai nuk ka nevojë për askënd dhe për Të të gjitha krijesat kanë nevojë. Ai i rregullon çështjet e qiejve dhe të tokës dhe çka ka në mes të tyre. Ai është Mirëmbajtësi i gjithçkaje.

“Atë nuk e kaplon as dremitja”; do të thotë se Ai nuk kotet dhe Atë nuk e kaplon as dremitja që vjen para gjumit.

“dhe as gjumi”; sepse gjumi është e metë. Allahu nuk fle dhe nuk i takon askujt ta përshkruajë me këtë të metë. Allahu është i pastër nga çdo e metë dhe gjumi bie ndesh me përsosurinë e Vetes. Atij që fle i ikën shumë nga ajo që ndodh përreth tij, kurse Allahut nuk i ikën asgjë. Gjumi është shkujdesje, kurse Allahut nuk i ikën asgjë. Gjumi është pushim pas lodhjes, kurse Allahu nuk lodhet dhe është i pastër nga kjo cilësi. Pra, Atë nuk e kaplon as dobësia e as lodhja.

“Kush mund të ndërhyjë tek Ai për ndokënd pa lejen e Tij?”; kjo nënkupton se askush nuk mund të ndërmjetësojë tek Ai për ndokënd përveçse me lejen e Tij, me urdhrin dhe vullnetin e Tij. Do të thotë që Allahu i jep leje ndërmjetësuesit të ndërmjetësojë dhe Allahu duhet të jetë i kënaqur me atë që kërkohet të ndërmjetësohet për të.

“Ai di çdo gjë që ka ndodhur përpara”; do të thotë që Allahu di çdo gjë për krijesat, e di të tashmen, çka ka para tyre, të dukshmen dhe e di të ardhmen.

“dhe çdo gjë që do të ndodhë pas njerëzve”; pra e di të kaluarën, që na bën me dije se Allahu e di të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen.

“dhe Ai nuk e ka të rëndë t’i ruajë ato”; do të thotë se për Allahun nuk është e rëndë dhe nuk e mundon mirëmbajtja dhe kujdesi për tokën dhe qiejt dhe çdo gjë çka ka në to e në mes të tyre.

*Leximi i sures Ihlas, Felek dhe Nas, nga tri herë:

– Surja Ihlas:

“Ḳul huvall-llahu eḥad, All-llahuṣ-Ṣamed, lem jelid uëe lem juled, ve lem jekun lehukufuven eḥad.” (El-Ihlas: 1-4).

“Thuaj: “Ai është Allahu, Një dhe i Vetëm! Allahu është Absoluti, të Cilit i përgjërohet gjithçka në amshim. Ai as lind, as është i lindur. Dhe askush nuk është i barabartë (a i krahasueshëm) me Atë!”(El-Ihlas: 1-4)

– Sqarim i disa fjalëve të ajetit:

“Allahu është Absoluti, të Cilit i përgjërohet gjithçka në amshim”; do të thotë që Allahu synohet në të gjitha dhe për të gjitha nevojat. Në të gjitha nevojat, kërkesat, gjendjet dhe vështirësitë, të gjithë krijesat i drejtohen dhe e synojnë Allahun, të nënshtruar dhe me përulje. Të gjithë i nënshtrohen Atij dhe janë nevojtarë për Të, kurse Ai është Pasaniku që nuk ka nevojë për askënd. Ai është i përsosur në dijen, urtësinë, butësinë, fuqinë, madhështinë, mëshirën dhe në të gjitha cilësitë e tjera të Tij.

Pra, Allahu, që nga emrat e Tij është Es-Samed (Absoluti), është me cilësi të përsosura dhe Atë që e synojnë të gjitha krijesat në të gjitha nevojat e tyre.

“Dhe askush nuk është i barabartë (a i krahasueshëm) me Atë!”; do të thotë që askush Allahut nuk i përngjason dhe askush nuk është i barabartë me Atë dhe askush nuk është si Ai, dhe Ai as ka fëmijë, as ka baba dhe as ka grua.

– Surja Felek:

“Ḳul e’udhu bi rabbil feleḳ, min sherri ma haleḳ, ve min sherri gasiḳin idha veḳab, ve min sherrin-neffathati fil ‘uḳad, ve min sherri ḥasidin idha ḥased.” (El-Felek: 1-5)

“Thuaj: “Kërkoj mbështetje te Zoti i agimit, që të më mbrojë nga sherri i gjithçkaje që Ai ka krijuar dhe nga sherri i natës, kur kaplon terri dhe nga sherri i falltarëve, që fryjnë në nyje (duke bërë magji) dhe nga sherri i smirëziut, kur vepron me smirë.” (El-Felek: 1-5)

– Sqarim i disa fjalëve të ajetit:

“Kërkoj mbështetje”; do të thotë që kërkoj strehim, ndihmë, mbrojtje dhe mburojë.

“El- Felek”; do të thotë agim.

“nga sherri i gjithçkaje që Ai ka krijuar”; do të thotë kërkoj mbrojtje nga sherri i gjithçkaje që mund të bëjë sherr, nga njerëzit, xhindet apo kafshët etj.

“dhe nga sherri i natës, kur kaplon terri”; do të thotë nga sherri i natës dhe nga sherri i asaj që gjendet në të kur kaplon terri apo kur hëna errësohet.

“dhe nga sherri i falltarëve, që fryejnë në nyje”; do të thotë kërkoj mbrojtje nga sherri i falltarëve dhe magjistarëve që fryjnë në nyje dhe ato i lidhin për të bërë magji.

– Surja Nas:

“Ḳul e’udhu bi rabbin-nas, Melikin-nas, Ilahin-nãs, min sherril vesvasil han-nas, el-ledhi juvesvisu fi ṣudurin-nas, minel xhinneti ven-nas.” (En-Nas: 1-6)

“Thuaj: “Kërkoj mbështetje te Zoti i njerëzve, Sundimtari i njerëzve, i Adhuruari (i vetëm me të drejtë) i njerëzve, nga sherri i djallit cytës që fshihet (pasi cyt) e që hedh dyshime në gjokset e njerëzve, (qoftë ai djall) prej xhindeve apo njerëzve!” (En-Nas: 1-6)

– Sqarim i disa fjalëve të ajetit:

“nga sherri i djallit cytës”; për qëllim është shejtani i cili fshihet dhe ikën kur përmendet Allahu, kurse kur njeriu është në shkujdesje, atëherë shejtani hedh dyshime në gjokset e njerëzve.

“prej xhindeve apo njerëzve”; do të thotë nga shejtanët njerëz dhe xhinde, ata fusin dhe bëjnë vesvese në gjokset e njerëzve, apo ky shejtan cytës hedh dyshime në gjokset e njerëzve, qoftë nga njerëzit apo xhindet shejtanë.

*“Allahume Ente Rabbi, la ilahe il-la Ente, halaḳteni ue ene abduke, ue ene ala ahdike ue vadike mesteṭatu, eudhu bike min sherri maṣanatu, ebu leke bi nimetike alejje, ue ebu’u bi dhenbi, fegfir li fe innehu la jegfirudh-dhunube il-la Ente.”

“O Allah, Ti je Zoti im! Nuk i takon adhurimi me të drejtë askujt përveç Teje. Ti më krijove dhe unë jam robi Yt! Unë do t’i qëndroj besnik marrëveshjes dhe premtimit që ta kam dhënë, sa të mundem! Kërkoj mbrojtje te Ti nga sherri i asaj që e kam vepruar! Unë jam mirënjohës ndaj begative të Tua që m’i ke dhënë dhe i pranoj gjynahet e mia, andaj më fal mua, sepse nuk i fal gjynahet askush përveç Teje.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“Unë do t’i qëndroj besnik marrëveshjes dhe premtimit që të kam dhënë, sa të mundem!”; për qëllim është se Allahu e mori besatimin nga robërit e Tij për marrëveshjen e bërë, ku në të i urdhëroi për në adhurim dhe i ndaloi nga mëkatet, dhe u premtoi se për zbatimin e marrëveshjes do t’i shpërblejë me shpërblimet më të larta.

“sa të mundem!”; do të thotë që unë do të mundohem ta respektoj marrëveshjen sipas mundësive të mia, jo sipas asaj që Ty të takon dhe Ti e meriton që unë të të adhuroj, sepse Ti meriton shumë dhe adhurimi im nuk mundet t’i afrohet asaj që Ti e meriton.

“Unë jam mirënjohës ndaj begative të Tua që m’i ke dhënë dhe i pranoj gjynahet e mia”; do të thotë që unë jam mirënjohës ndaj të gjitha begative që m’i ke dhënë, dhe unë jam mëkatar, prej Teje vjen bamirësia, kurse prej meje mëkati, prandaj unë të falënderoj për begatitë dhe Ti je meritor të falënderohesh, dhe kërkoj falje prej Teje për gjynahet e mia. Robi çdoherë është dhe sillet në mes të begatisë së Allahut, që për të ka nevojë të falënderojë dhe mëkatit që vjen prej tij, ka nevojë për kërkimfalje. Ai vazhdon të lëvizë nëpër begatitë e Allahut duke pasur në vazhdimësi nevojë për pendim dhe istigfar.

*“Allahumme inni es’elukel afue uel afijete fid-dun’ja uel ahirah, Allahumme inni es’elukel afve vel afijete fi dini ue dun’jaje ue ehli ue mali, Allahummestur aurati, ue amin ravati. Allahumme iḥfeḍhni min bejni jedejje, ue min halfi, ue an jemini ue an shimali, ue min feuḳi, ue eudhu bi aḍhametike en ugtale min taḥti.

“O Allah! Kërkoj nga Ti shpëtim në dynja dhe ahiret. O Allah! Kërkoj nga Ti falje dhe mbrojtje në fenë time dhe dynjanë time, në familjen dhe pasurinë time. O Allah! M’i mbulo të metat dhe më qetëso nga gjërat trishtuese. O Allah! Më ruaj nga para dhe nga prapa, nga e djathta dhe nga e majta, si dhe nga lart dhe kërkoj mbrojtje me madhërinë Tënde që të mos më lëshojë toka.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“Kërkoj nga Ti shpëtim në dynja dhe ahiret”; Do të thotë kërkoj mbrojtje dhe shpëtim nga sëmundjet, fatkeqësitë, të këqijat e dynjasë dhe të këqijat e ahiretit.

“Kërkoj nga Ti falje dhe mbrojtje në fenë time dhe dynjanë time dhe në familjen dhe pasurinë time.”; do të thotë kërkoj mbrojtje dhe shpëtim për fenë time duke u larguar nga mëkatet dhe mëkatarët dhe vendet e sprovës dhe kërkoj që në vazhdueshmëri të ngrihem në gradat e përsosjes në fe dhe kërkoj shpëtim nga mangësia në fe. Kërkoj shpëtim në dynja nga zararet e fatkeqësitë dhe gjërat që shkatërrojnë dhe nga llojet e belave në shpirt, familje, pasuri dhe fëmijë.

“O Allah! M’i mbulo të metat”; do të thotë të metat, mangësitë dhe çdo gjë që më dëmton, nëse ajo shpaloset, mos më nënçmo për shkak të mëkateve dhe gjynaheve të mia në dynja dhe ahiret.

“dhe më qetëso nga gjërat trishtuese”; do të thotë më qetëso nga frika, pikëllimi dhe nga çdo gjë që më mërzit dhe më trishton. D.m.th. më qetëso dhe më ruaj nga çdo gjë që më frikëson dhe më trishton.

“dhe kërkoj mbrojtje te Ti që me madhërinë Tënde të më mbrosh që të mos më lëshojë toka”; do të thotë të më mbrosh, nëse shkatërrohet toka papritmas e të më gëlltitë mua.

*“Allahumme alimel gajbi uesh-shehadeti Faṭiras-semavati vel erḍi, Rabbe kul-li shej’in ve melikehu, eshhedu en la ilahe il-la Ente, e’udhu bike min sherri nefsi, ue min sherrish-shejṭani ue shirkihi, ue en eḳterife ala nefsi suen ev exhurr-rrahu ila muslim.”

“O Allah! Njohës i së fshehtës dhe së dukshmes, Krijuesi i qiejve dhe i tokës, Zot dhe Sundues i çdo gjëje, dëshmoj se nuk i takon adhurimi me të drejtë askujt, përveçse Ty, kërkoj mbrojtje te Ti nga e keqja e vetes sime dhe nga e keqja e shejtanit dhe kurthet e tij, të mos i bëj vetes keq e as të mos i bëj keq ndonjë myslimani.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“Krijuesi i qiejve dhe tokës”; do të thotë se Allahu është Krijuesi i qiejve dhe i tokës dhe Shpikësi i tyre në një formë joekzistente më parë.

“Zot dhe Sundues i çdo gjëje”; do të thotë Krijuesi i çdo gjëje, Sunduesi i tyre dhe Rregulluesi i gjërave. Asgjë nuk mundet të dalë jashtë veprimtarisë së Tij.

“nga e keqja e shejtanit dhe kurthet e tij”; do të thotë nga vesveset, cytjet, zhytjet dhe devijimet e tij, që njeriun e vënë në sprovë dhe e çojnë deri në idhujtari dhe në të përshkruarit e Allahut ortak.

“dhe të mos i bëj vetes keq e as të mos i bëj keq ndonjë myslimani”; do të thotë kërkoj mbrojtje tek Allahu nga bërja e mëkateve dhe rënia në to apo të jem shkak që një mysliman të bjerë në mëkat apo t’i bëj ndonjë të keqe.

*“Bismilahil-ledhi la jeḍurr-rru me’asmihi shej’un fil erḍi ue la fis-semai ue hues-Semiul Alim.” (Tri herë).

“Me emrin e Allahut, emër ky me përmendjen e të cilit nuk mund të bëjë dëm asgjë në tokë dhe as në qiell dhe Allahu është i Cili e dëgjon çdo gjë dhe është i Gjithëdijshmi.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“Me emrin e Allahut”; do të thotë me emrin e Allahut kërkoj mbrojte, i Cili është i Fuqishëm për çdo gjë dhe nuk mund ta largojë të keqen e keqbërësit përveç Atij, prandaj ai i cili kërkon mbrojtje me emrin e Allahut nuk i bën dëm gjë nga ana e tokës dhe nga ana e qiellit.

*“Eudhu bi kelimatil-lahit-tammati min sherri ma haleka!” (Një herë)

“Kërkoj mbrojtje me fjalët e përsosura të Allahut prej së keqes së çdo gjëje që Ai e ka krijuar.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“fjalët e përsosura të Allahut”; fjalë pa mangësi apo pa të meta. Thuhet se për qëllim janë fjalë të dobishme e të mjaftueshme dhe thuhet njashtu se me fjalët këtu për qëllim është Kurani.

“prej së keqes së çdo gjëje që Ai e ka krijuar”; do të thotë nga çdo e keqe dhe nga çdo krijesë që bën dëm, kafshë apo të tjerë, njeri apo xhind, mineral apo diçka tjetër, si: era apo rrufeja.

Kur robi kërkon mbrojtje nga Allahu dhe mbështetet në Sunduesin dhe të Gjithëfuqishmin, e ndien në veten e tij se ai i cili e largon të keqen e çdo keqbërësi është vetëm Allahu dhe askush tjetër.

*“Ja Ḥajju, jaḲajjumu bi raḥmetike estegithu, aṣliḥ li she’ni kul-lehu, ue la tekilni ila nefsiṭarfete ajnin.”

“O i Gjallë dhe i Përjetshëm! O Mbajtësi i gjithçkaje! Me mëshirën Tënde të kërkoj ndihmë! M’i përmirëso të gjitha punët e mia dhe mos më lër të mbështetem në veten time qoftë as sa një mbyllje e syrit.”

*“Allahumme afini fi bedeni, Allahumme afini fi semi, Allahumme afini fĩ beṣar! La ilahe il-la Ente.” (Tri herë)

“O Allahu im! Më jep shëndet në trupin tim, në dëgjimin tim dhe në shikimin tim, nuk e meriton adhurimin me të drejtë askush përveç Teje.”

*“Allahumme inni eudhu bike minel kufri uel faḳri, ue eudhu bike min adhabil ḳabri, la ilahe il-la Ente”. (Tri herë)

“O Allahu im! Më jep shëndet në trupin tim, në dëgjimin tim dhe në shikimin tim, nuk e meriton adhurimin me të drejtë askush përveç Teje. O Allahu im! Kërkoj mbrojtje te Ti nga kufri (femohimi), varfëria, dhe kërkoj mbrojtje nga ndëshkimi në varr, nuk e meriton adhurimin me të drejtë askush përveç Teje.”

*“Lailahe il-lall-llahu uaḥdehu la sherike leh, lehul mulku ue lehul ḥamdu ue huve ala kul-li shej’in ḳadir.” (Këtë lutje e thotë një herë apo dhjetë herë)

“Nuk i takon adhurimi askujt me të drejtë përveç Allahut, Një dhe të Pashoq, vetëm Atij i takon sundimi dhe vetëm Atij i takon falënderimi, dhe Ai është i Fuqishëm për çdo gjë.”

*“Subhanallahi ue bihamdihi.” (Këtë e thotë njëqind herë)

“I lartësuar qoftë Allahu, Atij i takon falënderimi dhe lavdi.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“I lartësuar qoftë Allahu, Atij i takon falënderimi dhe lavdi”; do të thotë që e pohoj se Allahu është i pastër nga çdo mangësi dhe e metë që nuk i përkasin Atij dhe e pohoj se Atij i takojnë të gjitha cilësitë e përsosura. Ky lloj i dhikrit është bashkim në mes tesbihit (lavdërimit të Allahut) dhe hamdit (falënderimit të Allahut), që nënkupton se unë e lartësoj Allahun edhe kur e falënderoj Atë. Apo kuptimi tjetër: e lartësoj dhe e falënderoj Allahun. Prandaj, ky dhikër është nga më të mirët dhe më i dashuri tek Allahu.

29. Nga dhikri i pakufizuar që thuhet në çdo kohë të ditës, dhe nuk kufizohet me mëngjesin apo mbrëmjen, është ky si vijon:

*“Subahallahi ue bihamdihi adede halkihi”. (Thuhet tri herë)

“I lartësuar qoftë Allahu aq sa është numri i krijesave të Tij.”

*“Subhanallahi ue bihamdihi rida nefsihi”. (Thuhet tri herë)

“I lartësuar qoftë Allahu aq sa dëshiron Ai vetë.”

*“Subhanallahi ue bihamdihi zinete arshihi.” (Thuhet tri herë)

“I lartësuar qoftë Allahu po aq sa është i bukur Arshi i Tij.”

*“Subhanallahi ue bihamdihi midade kelimatihi.” (Thuhet tri herë)

“I lartësuar qoftë Allahu aq sa është ngjyra e pafund për t’i shkruar fjalët e Tij.”

– Sqarim i disa fjalëve të duasë:

“I lartësuar qoftë Allahu, Atij i takon falënderimi dhe lavdi”; do të thotë që e pohoj se Allahu është i pastër nga çdo mangësi dhe e metë që nuk i përkasin Atij dhe e pohoj se Atij i takojnë të gjitha cilësitë e përsosura. Ky lloj i dhikrit është bashkim në mes tesbihit (lavdërimit të Allahut) dhe hamdit (falënderimit të Allahut), që nënkupton se unë e lartësoj Allahun edhe kur e falënderoj Atë. Apo kuptimi tjetër: e lartësoj dhe e falënderoj Allahun. Prandaj, ky dhikër është nga më të mirët dhe më i dashuri tek Allahu.

“I lartësuar qoftë Allahu aq sa dëshiron Ai vetë”; do të thotë e lartësoj dhe e falënderoj Allahun aq sa dëshiron dhe e kënaq Atë, e kjo nuk ka fund në madhëri dhe përshkrim, apo e lartësoj dhe e falënderoj Allahun aq shumë sa të bëhet shkak që ta kënaq Atë.

“I lartësuar qoftë Allahu po aq sa është i bukur Arshi i Tij”; do të thotë se e lartësoj dhe e falënderoj Allahun aq shumë sa është pesha e Arshit të Tij të madhërishëm, i cili është krijesa më e madhe dhe peshon më rëndë se të gjitha krijesat e tjera.

“I lartësuar qoftë Allahu aq sa është ngjyra e pafund për t’i shkruar fjalët e Tij”; do të thotë e lartësoj dhe e falënderoj në sasi dhe numër të fjalëve të Tij, që nënkupton në sasi dhe masë që nuk përkufizohet me numër, sepse fjalët e Allahut s’kanë fund, ashtu siç Allahu thotë: “Thuaj: “Sikur deti të ishte bojë për të shkruar fjalët e Zotit tim, sigurisht që ai do të shterej, para se të soseshin fjalët e Zotit tim, edhe sikur Ne të sillnim si ndihmë edhe një det tjetër si ai.” (El-Kehf: 109)

Qëllimi nga hadithi është se lavdërimi dhe falënderimi i Allahut nuk përkufizohen me numër e as me masë, prandaj unë e madhëroj dhe e lavdëroj Allahun aq shumë, saqë nuk mund të peshohet e as të numërohet edhe as me fjalët më të dashura dhe më të bukura të përshkruhet.

*“La ilahe il-lall-llahu uaḥdehu la sherike leh, lehul mulku ue lehul ḥamdu ue huve ala kul-li shej’in ḳadir.” (Këtë lutje e thotë njëqind herë, kurse një herë apo dhjetë herë siç e cekëm më parë është në mëngjes dhe në mbrëmje).

“Nuk i takon adhurimi askujt me të drejtë përveç Allahut, Një dhe të Pashoq, vetëm Atij i takon sundimi dhe vetëm Atij i takon falënderimi dhe Ai është i Fuqishëm për çdo gjë.”

*“Subhanallahi ue bihamdihi”. (Këtë e thotë njëqind herë. Edhe kjo është nga dhikri i mëngjesit dhe i mbrëmjes).

“I lartësuar qoftë Allahu, Atij i takon falënderimi dhe lavdi.”

*“Estagfirullahe ue etubu ilejhi”, apo vetëm “Estagfirullah” (Thuhet njëqind herë).

“Kërkoj faljen e Allahut dhe Atij i kthehem me pendim.” Apo vetëm “Kërkoj faljen e Allahut.”

30. Këto dua të pakufizuara gjatë ditës dhe ato të kufizuarat me nga njëqind herë, nuk ka pengesë që të thuhen pandërprerë në një ndejë apo ndaras në më shumë se një ndejë, apo një pjesë të thuhet në mëngjes e pjesa tjetër në mbrëmje, Sidoqoftë më e mira është që t’i lexojë në mënyrë të vazhdueshme, me qëllim që ta arrijë sa më shpejt shpërblimin e madh, të sigurohet nga harresa apo gabimi në numërim dhe të jetë mburojë për të gjatë tërë ditës nga shejtani mallkuar.^[36]
31. Ka nga lutjet që lexohen në mbrëmje pasi të perëndojë dielli dhe nuk lexohen para kësaj kohe, si: leximi i dy ajeteve të fundit të sures Bekare: “I Dërguari beson në atë (Kuranin) që i është shpallur nga Zoti i tij e po ashtu dhe besimtarët…” (El: Bekare: 285-286)

Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Dy ajetet e sures Bekare, kush i lexon ato natën i mjaftojnë.”^[37]

Do të thotë që i mjaftojnë nga çdo e keqe që e dëmton. Thuhet se i mjaftojnë në vend të namazit të natës dhe thuhet se i mjaftojnë nga shejtani.

 

E lusim Allahun të na e mësojë fenë, të na e mësojë atë që na bën dobi e të na e shtojë dijen e udhëzimin dhe të na ndihmojë në përmendjen, falënderimin dhe adhurimin e mirë të Tij.

Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve.

Dr. Muhamed Salih el-Munexhid

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë e librit “UDHËZIME DHE DISPOZITA PËR NDODHITË E NDRYSHME GJATË VITIT”

1. Tërmetet dhe vullkanet, eklipsi i diellit dhe eklipsi i hënës, furtunat dhe vërshimet, retë dhe era, nata dhe dita, dielli dhe hëna, të nxehtët dhe të ftohtët, yjet dhe orbita; këto të gjitha janë shenja nga shenjat e Allahut të Madhëruar që aludojnë në njëshmërinë e Tij, në të besuarit në një Zot të vetëm dhe në veprimtarinë e Tij, përjetshmërinë e Tij dhe se Ai është Mbajtësi i gjithçkaje me fuqinë e madhe të Tij, me sundimin dhe drejtimin e përsosur të Tij, në të merituarit e adhurimit vetëm të Tij, të Cilit nuk i përshkruhet ortak dhe se nuk i takon adhurimi askujt tjetër me të drejtë përveç Atij, dhe të gjitha krijesat kanë nevojë për Të, i binden dhe i përulen Atij. Natyra në gjithë këtë nuk ka ndikim, as fuqi dhe çfarëdo që na godet nuk ka mundur të mos na godasë dhe çfarëdo që nuk na ka goditur as që ka mundur të na godasë.

Allahu në disa ajete thotë: “Me të vërtetë, në krijimin e qiejve dhe të Tokës dhe në ndërrimin e natës e të ditës, ka shenja për mendarët…” (Ali Imran: 190)

“Në Tokë ka shenja për ata që besojnë me bindje, po edhe në vetet tuaja – a nuk e shihni vallë?” (Edh-Dharijat: 20-21)

“A nuk e shohin ata mbretërinë e qiejve e të Tokës dhe gjithçka që ka krijuar Allahu, duke menduar se mund t’u jetë afruar fundi?! Në çfarë Shpallje tjetër do të besojnë pas kësaj?!” (El-Earaf: 185)

“Allahut nuk mund t’i shpëtojë asgjë, as në qiej, as në Tokë. Ai është vërtet i Gjithëdijshëm dhe i Fuqishëm për çdo gjë.” (Fatir: 44)

2. Allahu i begatoi robërit e Vet me shumë begati dhe njëra begati që ndër to llogaritet e madhe dhe një numër i madh i njerëzve e neglizhojnë është begatia e qëndrueshmërisë së tokës. Allahu thotë: “Allahu është Ai që jua ka bërë Tokën vendbanim e qiellin kulm…” (Gafir: 64)

Dhe po ashtu thotë: “A ka më të mirë se Ai që e ka bërë Tokën të qëndrueshme, ka bërë në të lumenj, ka ngritur në të male dhe ka bërë midis dy deteve pengesë të padukshme?! Vallë, a ka krahas Allahut, zot tjetër?! Jo, por shumica e tyre janë të paditur.” (En-Neml: 61)

D.m.th. që Allahu e bëri Tokën të jetë stabile, të qetë dhe të qëndrueshme, të mos tundet dhe të mos dridhet e shkundet bashkë me banorët e saj. Po të ishte toka jostabile dhe e paqëndrueshme, nuk do të ekzistonte jetesë dhe askush nuk do të dëshironte të jetojë në të, por Allahu me dhuntinë dhe mëshirën e Tij, e bëri Tokën të jetë si shtrat dhe si shtrojë e gjerë, e përqendruar dhe që nuk dridhet e shkundet.”^[1]

Ashtu siç Allahu thotë: “Ai ka vendosur male të palëvizshme në Tokë, që ajo të mos tundet bashkë me ju dhe ka krijuar lumenj e rrugë për të arritur aty ku synoni.” (En-Nahl: 15)

3. Në dridhjen e tokës apo në tërmete, që me to Allahu i provon robërit e Tij, ka mësim dhe rikujtim për krijesat se Allahu i begatoi me Tokë të qëndrueshme, të rrafshët, si shtrojë e gjerë që krijesat të vendosen dhe të jetojnë mbi të, t’iu mundësohet të mbjellin dhe të ndërtojnë në të dhe të përfitojnë nga të mirat e saj, ashtu siç Allahu thotë: “A nuk jua kemi bërë Tokën si shtrat, e malet si shtylla?!” (En-Nebe: 6-7)

Po ashtu thotë: “Vallë, a nuk i shohin devetë, se si janë krijuar?! Po qiellin, se si është ngritur?! Po malet, se si janë vënë të patundura?! Po Tokën, se si është shtrirë?!” (El-Gashije: 17-20)

4. Ibën El-Kajimi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Meditoje dhe përsiate krijimin e Tokës ashtu si është, ajo u krijua statike dhe e palëvizshme që të jetë si shtrat dhe e qëndrueshme për kafshët, bimët, sendet dhe objektet dhe të ecin nëpër të njerëzit e kafshët për nevojat e tyre, të rehatohen duke u ulur, të pushojnë duke fjetur dhe të kenë mundësi për t’i punuar punët e tyre.

Po të ishte Toka që dridhej dhe lëkundej, krijesat nuk do të mund të jetonin dhe të gjejnë rehatinë, as të qëndrojnë mbi të objekte dhe shtëpi, as të ndërtohet dhe të tregtohet dhe as të mbillet dhe të përfitohet ndonjë dobi. Si mund të jetojnë krijesat në komoditet kur toka poshtë këmbëve të tyre u dridhet?!

Merr mësim nga tërmetet që tokën e shkundin edhe pse dridhjet nuk zgjasin shumë, se si i detyrojnë krijesat t’i braktisin shtëpitë dhe të ikin prej tyre?!

Allahu për këtë na paralajmëroi në disa ajete ku thotë: “Ai ka vendosur male të palëvizshme në Tokë, që ajo të mos tundet bashkë me ju…” (En-Nahl: 15)

Dhe thotë: “Allahu është Ai që jua ka bërë Tokën vendbanim e qiellin kulm…” (Gafir: 64.)

Dhe thotë: “Është Ai që Tokën e ka bërë shtrat për ju…” (Ta Ha: 53)^[2]

5. Dridhja e shpeshtë e tokës, përhapja e tërmeteve dhe përsëritja e shpeshtë e tyre është nga shenjat e vogla të Kiametit. Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thoshte: “Nuk do të ndodhë Kiameti derisa të mos humbet dituria, të shpeshtohen tërmetet, të afrohet (shkurtohet) koha, të paraqiten fitnet dhe të shtohet ‘el-herxh’, që është vrasja dhe vrasja dhe derisa t’ju shtohet pasuria dhe t’ju teprojë.”^[3]
6. Tërmetet e dynjasë janë shenja nga shenjat e Allahut që na e rikujtojnë ditën e Kiametit dhe vështirësitë e ahiretit, si dhe janë shenja nga shenjat e afrimit të ndodhisë së Kiametit dhe na e rikujtojnë atë.

Allahu thotë: “O njerëz, frikësojuni Zotit tuaj, sepse dridhja e Orës (së Kiametit), është vërtet një ngjarje e madhe! Ditën, që do ta shihni atë, çdo grua me fëmijë në gji do ta harrojë fëmijën e saj dhe çdo grua shtatzënë do ta hedhë barrën e vet. Njerëzit do t’i shihni si të dehur, ndonëse ata nuk do të jenë të dehur, por dënimi i Allahut është i ashpër.” (El-Haxh: 1-2)

Po ashtu Allahu thotë: “Kur të dridhet Toka me tronditjen e saj (të fundit), kur të nxjerrë barrët nga brendia e saj e njeriu të thotë: “Ç’po i ndodh asaj?!” Atë Ditë ajo do të tregojë lajmet e saj, sepse Zoti yt e ka frymëzuar atë. Atë Ditë njerëzit do të paraqiten grupe-grupe, që t’u tregohen veprat e tyre.” (Ez-Zelzele: 1-6)

Dhe po ashtu thotë: “Kur Toka të dridhet fuqishëm, malet të thërrmohen copë-copë e të shndërrohen në pluhur të shpërndarë.” (El-Vakia: 4-6.); që nënkupton se toka do të tundet, dridhet dhe çrregullohet, malet do të shkatërrohen e do të thërrmohen copë-copë dhe do të shndërrohen sikurse në pluhur të shpërndarë.

7. Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, na lajmëroi se tërmetet do të ndodhin më shpesh në anën e lindjes, si në Irak dhe në shtetet e tjera dhe për këtë tha: “Atje do të ndodhin tërmetet e fitnet dhe atje do të paraqitet ‘briri shejtanit’^[4].”^[5] Kjo është në përgjithësi dhe kjo nuk nënkupton që tërmetet nuk do të ndodhin edhe në perëndim dhe në anët e tjera të botës.
8. Ndodhia e tërmeteve ka shkaqe dhe urtësi dhe këto të dyja nuk bien ndesh njëra me tjetrën dhe nuk ka kundërshtim në mes shkakut dhe urtësisë. Myslimani i mençur dhe me zemër të gjallë nuk ngatërron në mes tyre. Ai nuk angazhohet vetëm se me shkakun material duke e braktisur urtësinë hyjnore, sikurse që veprojnë ateistët materialistë, që nuk e besojnë në Allahun dhe që merren vetëm me shkaqet, e braktisin meditimin dhe përsiatjen në madhështinë e Allahut dhe urtësinë e Tij, ashtu siç Allahu thotë: “Ata e dinë vetëm anën e dukshme të kësaj jete, ndërsa për jetën tjetër janë të pakujdesshëm.” (Er-Rum: 7); dhe po ashtu thotë: “Eh, sa shumë shenja ka në qiej dhe në Tokë, pranë të cilave ata kalojnë pa ua vënë veshin!” (Jusuf: 105)
9. Nga urtësitë e tërmeteve, eklipsit të diellit dhe të hënës është se ato janë shenja që Allahu i dërgon për t’i frikësuar njerëzit, që t’i kthehen me pendim Atij. Allahu thotë: “Ne dërgojmë shenja vetëm për t’i frikësuar njerëzit.” (El-Isra: 59.)

Katade, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Allahu i frikëson njerëzit me çfarëdo nga shenjat e Tij, kështu që ata të qortohen, apo të rikujtohen, apo t’i kthehen me pendim Allahut.”

Më pas tha: “Na patën treguar se qyteti i Kufes ishte dridhur nga tërmeti në periudhën e Ibën Mesudit, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, dhe ai kishte thënë: “O ju njerëz! Allahu po ju qorton dhe po ju ndëshkon, prandaj largojeni qortimin e Allahut prej jush.”^[6]; d.m.th. kërkoni nga Allahu që ta largojë qortimin e Tij prej jush, duke i braktisur mëkatet dhe duke u penduar, duke kërkuar falje dhe duke iu kthyer Allahut.

Allahu thotë. “Thuaj: “Ai ka fuqi t’ju ndëshkojë prej së larti ose nga poshtë këmbëve tuaja, ose t’ju përçajë në grupe e të vuani nga duart e njëri-tjetrit. Shih si ua shpjegojmë shpalljet, që ata të mund të kuptojnë!” (El-Enam: 65)

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë. “Dielli dhe hëna nuk zihen për shkak të vdekjes apo të lindjes së ndokujt, por ato janë shenja të Allahut që me to i frikëson robërit e Tij.”^[7]

10. Sipas asaj që lajmërojnë shkencëtarët e gjeologjisë, nga shkaqet e ndodhjes së tërmeteve është dobësimi i korës së tokës në vendin ku ndodh tërmeti, apo shtypja ajrore në brendësi të tokës ku më pas e dridh tokën që e ka afër, si dhe shkaqe të tjera.

Këto shkaqe nuk e mohojnë faktin se tërmetet janë shenjë e Allahut për t’i frikësuar me të njerëzit.

Ibën Tejmije, Allahu e mëshiroftë, thoshte: “Tërmetet janë shenjë që me të Allahu i frikëson robërit e Tij, ashtu siç i frikëson me eklips dhe me shenja të tjera. Ndodhitë kanë shkaqe dhe urtësi, dhe vetë fakti se tërmetet janë shenja që me të Allahu i frikëson njerëzit është një nga urtësitë e ndodhjes së tërmeteve.”^[8]

Abdulaziz ibën Bazi, Allahu e mëshiroftë, thoshte: “Tërmetet janë shenja që ekziston mundësia të dihet ndodhia e tyre me llogari dhe prognozë, mirëpo kjo nuk mund ta mohojë faktin se ato janë edhe frikësim dhe paralajmërim nga Allahu për njerëzit. Allahu i krijon shenjat dhe i rregullon shkaqet e saj sikurse dielli që lind dhe perëndon në kohë të caktuar, dhe po ashtu hëna dhe yjet, këto të gjitha janë shenja nga shenjat e Allahut të Madhëruar. Fakti se Allahu shenjave u krijoi shkaqe, siç e përmendin dijetarët e astronomisë, nuk e mohon realitetin se ato janë frikësim dhe paralajmërim nga Allahu për njerëzit.”^[9]

11. Nuk ka gjë nëse ndodhinë e tërmetit e ndërlidh me shkaqet e tij, sikurse të thuhet shkak për ndodhien e tërmetit ka qenë kjo dhe kjo gjë, mirëpo njëkohësisht duhet pasur kujdes që të mos harrohet urtësia e ndodhies së tij dhe të mos harrohet se Allahu është Krijuesi i tij dhe Ai që e rregulloi dhe përcaktoi ndodhinë e tij. Kjo mënyrë e meditimit dhe rikujtimit e ngjall frikën dhe përuljen në zemër dhe kthimin me pendim, ashtu si do dhe është i kënaqur Allahu.
12. Tërmetet, eklipsi i diellit dhe i hënës dhe shenjat e tjera të Allahut, në esencë janë frikësim për njerëzit dhe paralajmërim për ta dhe rikujtim për t’iu kthyer me pendim Allahut, mirëpo ky frikësim mund të vijë edhe si ndëshkim shkaku i mëkateve. Për këtë njerëzit janë urdhëruar që gjatë eklipsit të strehohen dhe mbrohen me namaz, lëmoshë, istigfar dhe lutje, që mos t’ju bjerë ndëshkimi që Allahu paralajmëroi prej tij dhe i frikësoi me eklips, tërmete dhe të ngjashme me to dhe kjo gjë aludon se tërmetet dhe të ngjashmet me të janë paralajmërim dhe frikësim për zbritjen e ndëshkimeve, si rezultat i veprimit të shkaqeve që bëjnë për t’i merituar ato ndëshkime.^[10]
13. Tërmetet ndodhin te myslimanët edhe te jomyslimanët. Ajo që ndodh nga tërmetet shkatërruese dhe të ngjashmet me to në tokat e myslimanëve, mund të jetë sprovë për banorët e saj dhe Allahu me këto sprova t’ua shlyejë mëkatet dhe t’ua ngrisë shkallët. Po ashtu mund të jetë ndëshkim shkaku i mëkateve ose gjynaheve, apo mund të jetë sprovë për disa dhe ndëshkim për disa të tjerë, edhe përskaj faktit se jetojnë në të njëjtin vend dhe tokë.

Allahu thotë: “Sigurisht që Ne do t’ju provojmë me frikë dhe uri, me dëmtim të pasurisë, të njerëzve dhe të të lashtave! Prandaj, përgëzoji të duruarit.” (El-Bekare: 155)

Po ashtu Allahu thotë: “Ne ju vëmë në provë me të keqe dhe me të mirë dhe te Ne do të ktheheni.” (El-Enbija: 35)

Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thoshte: “Është për t’u çuditur me çështjen e besimtarit. Çdo çështje e tij është e mirë për të. Nëse atij i vjen një e mirë, ai e falënderon Allahun dhe kjo është e mirë për të. Nëse atij i bie një sprovë, ai bën durim dhe kjo është e mirë për të.”^[11]

Allahu në ajete të tjera thotë: “Çfarëdo fatkeqësie që ju godet, është si pasojë e asaj që keni bërë vetë; por Ai fal shumë.” (Esh-Shura: 30)

 “Shkatërrimi në tokë dhe në det është shfaqur si pasojë e punëve të këqija të njerëzve, kështu që (Allahu) do t’i bëjë “të shijojnë” pjesë nga ajo që kanë punuar, me qëllim që ata të kthehen (në përmirësim).” (Er-Rum: 41)

“A jeni të sigurt se kush është në qiell, nuk do ta bëjë Tokën t’ju kapërdijë, kur të fillojë të dridhet papritmas?” (El-Mulk: 16)

“A janë të sigurt ata që bëjnë plane djallëzore se Allahu nuk do t’i fusë në tokë ose që dënimi nuk do t’u vijë andej nga nuk e presin?” (En-Nahl: 45)

Përcillet një transmetim i vërtetë se në kohën kur Omeri, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, ishte udhëheqës i myslimanëve u dridh toka derisa u ça dhe u hap. Omeri e mbajti një fjalim para njerëzve dhe u tha: “Bëtë mëkat? Sa shpejt që e bëtë atë! Nëse këtu ndodh sërish tërmeti, unë do të iki nga mesi juaj.“^[12]

14. Nga mëshira e Allahut e gjerë kur ndodhin tërmete është se të vdekurit nga tërmetet llogariten dëshmor, ashtu si erdhi në hadith: “Dëshmorët janë pesë: ai që vdes nga murtaja, ai që vdes nga dhembjet e barkut, ai që mbytet në ujë, ai që vdes nën diçka që shembet (tërmetet dhe të ngjashme) dhe ai që vdes në rrugë të Allahut.”^[13]
15. Gjatë paraqitjes së shenjave të mëdha frikësuese dhe jo të zakonshme, si: eklipsi i diellit dhe hënës, tërmetet, rrufetë, furtunat dhe erërat e fuqishme të frikshme dhe të vazhdueshme, vërshimet shkatërruese, zbardhja e natës apo nxirja e ditës, dhe të ngjashme me to, pëlqehet strehimi në namaz dhe në të gjitha këto raste namazi është vepra më e mirë që njeriu mbrohet me të nga fatkeqësitë dhe sprovat.

Ky është mendimi i medh’hebit hanefij, dhe përcillet si mendim edhe i imam Ahmedit, dhe ajo që anon dhe e zgjodhi si më të saktë Ibën Tejmije, Allahu i mëshiroftë.^[14]

Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, kur e mundonte ndonjë çështje falte namaz.^[15]

Tërmetet dhe shenjat e tjera të Allahut janë shembuj që me to Allahu i frikëson njerëzit, prandaj në këto raste e ligjshme është të veprohet sikurse ajo që veprohet në rastin e eklipsit të diellit dhe hënës, ku pëlqehet që myslimani të falë namaz, ashtu si erdhi në hadith: “Dielli dhe hëna janë dy shenja nga shenjat e Allahut, me to i frikëson robërit e Tij , …nëse shihni që është paraqitur diçka nga to, falni namaz dhe lutjuni Allahut derisa t’jua largojë atë që ju ka goditur.”^[16]

16. Dijetarët janë në dilemë në mes vete se kur ndodhin tërmetet a falet namaz i veçantë dhe a duhet që njerëzit të mblidhen për namaz apo secili ta falë veç e veç?

Disa dijetarë mendojnë që kur ndodh tërmet, e ligjshme është të falet namaz me xhemat dhe namazi të falet ashtu si falet namazi eklipsit, pra te falen dy rekate dhe në çdo rekat të bëhen nga dy rukuja dhe dy sexhde.

Ky është mendimi i medh’hebit hanbelij për çdo herë që ndodh tërmet i vazhdueshëm dhe Ibën Tejmije e ka mendimin se kjo vlen jo vetëm për tërmetet, por për çdo shenjë nga shenjat e Allahut, dhe këtë mendim si më të saktin e zgjodhi dijetari Ibën Uthejmini, Allahu e mëshiroftë.^[17]

Përcillet argument i saktë nga Ibën Abasi, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, se kur ndodhi tërmet në Basra, ai fali namaz dhe e zgjati qëndrimin në këmbë, pastaj shkoi në ruku, pastaj e ngriti kokën nga rukuja dhe e zgjati qëndrimin në këmbë, pastaj shkoi në ruku, pastaj e ngriti kokën nga rukuja dhe e zgjati qëndrimin në këmbë, pastaj shkoi në ruku dhe në sexhde. Pastaj u ngrit për në rekatin e dytë dhe e fali njëjtë sikurse rekatin e parë, kështu që namazi i tij u fal me gjashtë rukuja dhe katër sexhde.

Ibën Abasi pasi që e përfundoi namazin tha: “Kështu falet namazi i shenjave që i dërgon Allahu.”^[18]

Dijetarët shafiitë e pëlqejnë që gjatë ndodhies së tërmeteve namazin ta falë çdonjëri veç e veç dhe forma e namazit të jetë sikurse i namazeve të tjera, dhe t’i luten Allahut me përulje.^[19]

17. Kur të ndodhin tërmete dhe shenja të tjera të mëdha pëlqehet frikërespekti dhe përulja para Allahut, kthimi kah Allahu dhe largimi nga mëkatet, ngutja për në pendim dhe istigfar, këmbëngulja në lutje dhe dua, bërja e dhikrit, dhënia e sadakasë dhe bërja e veprave të tjera me qëllim që ato të jenë shkak të largohet ndëshkimi dhe fatkeqësia.

Allahu thotë: “Shkatërrimi në tokë dhe në det është shfaqur si pasojë e punëve të këqija të njerëzve, kështu që (Allahu) do t’i bëjë “të shijojnë” pjesë nga ajo që kanë punuar, me qëllim që ata të kthehen (në përmirësim).” (Er-Rum: 41)

Po ashtu thotë: “Vetëm sikur të përuleshin kur u erdhi ndëshkimi Ynë! Por zemrat e tyre u bënë gur, ndërsa djalli ua paraqiste si të bukura veprat e tyre të këqija.” (El-Enam: 43)

Dhe thotë: “Por Allahu nuk do t’i ndëshkonte ata, përderisa ti ishe në mesin e tyre dhe Allahu nuk do t’i ndëshkojë ata, përderisa ata i kërkojnë falje Atij.” (El-Enfal: 33)

Në hadithin ku flitet për eklipsin e diellit Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thoshte: “Këto shenja që Allahu i dërgon për njerëzit, nuk ndodhin shkaku i vdekjes apo i lindjes së ndokujt, por Allahu me to i frikëson robërit e Tij. Prandaj nëse shihni diçka nga to, strehohuni në të përmendurit e Allahut, lutuni dhe kërkoni falje prej Tij.”^[20]

Në një hadith tjetër: “Nëse e vëreni eklipsin e diellit, lutjuni Allahut dhe bëni tekbir, faluni dhe jepni lëmoshë.”^[21]

Kur ndodhi tërmet në qytetin e Kufes në periudhën e Ibën Mesudit, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, ai tha: “O ju njerëz! Allahu po ju qorton dhe po ju ndëshkon, prandaj largojeni qortimin e Allahut prej jush.”^[22]; d.m.th. largojuni mëkateve me pendim e istigfar dhe kthim tek Allahu.

Ibën Rexheb, Allahu e mëshiroftë, thoshte: “Përcillet për një grup dijetarësh të Shamit që gjatë tërmeteve njerëzit i urdhëronin me pendim dhe istigfar dhe për këtë të mblidhen bashkërisht…”

Përcillet për Omer ibën Abdulazizin, Allahu e mëshiroftë, se u shkroi banorëve të qyteteve dhe u tha: “Me këto tërmete Allahu i qorton njerëzit. Më herët u shkrova banorëve të një vendi duke u thënë kështu dhe kështu, dhe të dalin në këtë ditë kështu dhe kështu, prandaj kush e ka mundësinë të jepë sadaka le të jepë menjëherë, ngase Allahu thotë: “I shpëtuar është ai që pastrohet.” (El-Eala: 14)^[23]

18. Ibën Tejmije, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Prej suneti në shkaqet e hairit dhe të sherrit është që njeriu gjatë shkaqeve të dukshme të hairit të veprojë vepra të mira që me to Allahu ta sjellë hairin, kurse te shkaqet të dukshme të sherrit të veprojë adhurime që me to Allahu ta largojë sherrin.”^[24]
19. Nuk ka argument në sunet se pëlqehet të bëhet dhikër apo dua të veçantë kur ndodhin tërmetet, por myslimani i lutet Allahut me lutje të përgjithshme që vetë i zgjedh dhe në to përfshihet kërkimi i mëshirës dhe i ndihmës nga Allahu, dhe lutet me lutje ku në to kërkohet largimi i vështirësive me qëllim që Allahu ta largojë fatkeqësinë nga njerëzit.
20. Gjatë ndodhies së tërmetit apo edhe pas ndodhies së tij, i lejohet të mos prezantojë në namazin e xhumasë dhe në namazin me xhemat, atij që frikësohet për veten apo familjen apo për atë që e shoqëron apo për pasurinë e tij, sepse dridhja e tokës është një lloj frikësimi.^[25]
21. Ai që frikësohet për veten, familjen apo pasurinë e tij gjatë ndodhisë së tërmeteve dhe të ngjashme me to, i lejohet t’i bashkojë namazet, duke bashkuar drekën me ikindisë dhe në mes akshamit dhe jacisë, përderisa braktisja e bashkimit të namazeve është e vështirë për të.^[26]
22. Njohja e gjendjes klimatike dhe hulumtimi rreth saj, njohja e kohëve të eklipsit të diellit dhe të hënës, zbritjes së shiut, ndodhies së tërmeteve dhe fryrjes së erërave dhe pritshmëria e tyre që të ndodhin, nuk bën pjesë në shtënien e fallit sipas yjeve apo pretendimit të njohjes të së ardhmes, sepse ato informata bazohen në gjëra që perceptohen, mbi prova dhe në studime universale në ligjet e Allahut, kështu që nganjëherë mund të qëllohet e nganjëherë të gabohet, dhe këtu s’ka të bëje me besimin se yjet kanë ndikim në gjendjet tokësore.

Kjo që u cek më lart nuk bie ndesh dhe nuk e mohon faktin që eklipsi i diellit, i hënës apo tërmetet janë shenja nga shenjat e Allahut që me to i frikëson robërit e Tij, që ata t’i kthehen Zotit të tyre dhe të përqendrohen në adhurimin e Tij.^[27]

E lusim Allahun të na japë suksese në atë që e do dhe është i kënaqur me të dhe kërkojmë mbrojtje tek Ai nga sprovat e dukshme dhe ato të padukshme.

Falënderimi i takon vetëm Allahut, Zotit të botëve.

 

DR. MUHAMED SALIH EL MUNEXHID

Nga arabishtja: Irfan JAHIU

 

[1] Tefsir Ibën Kethir (6/203).

[2] Miftah Darus Seade (2/619), me ndryshim të lehtë.

[3] Buhariu (1036), dhe Muslimi (157) një pjesë të hadithit.

[4] Do të paraqiten fitnet e para dhe devijimet dhe risitë në fe, dhe po më ashtu edhe ndodhi dhe ende sot e më ditë është vend i vrasjeve dhe fitneve. (sh.p.)

[5] Buhariu (1037).

[6] Tefsir Et-Taberij (14/638.)

[7] Buhariu (1044), Muslimi (901).

[8] Mexhmual Fetava (24/264).

[9] Fetava ue Risail Ibën Baz (30/290), shkurtimisht.

[10]Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajimi (2/1411), Fetava Ibën Uthejmin (16/320), dhe Fetava Nur ala Derb.

[11] Muslimi (2999).

[12] Ibën Ebi Shejbe në ‘El-Musanef’ (8330), El-Bejhakiu në El-Kubra (3/476).

[13] Buhariu (653), Muslimi (1914).

[14] Shih: Bedaiu Es-Senaiu, El-Kesanij (1/282), Keshaf El-Kina’a, El-Buhutij (2/66).

[15] Ebu Davudi (1319), shejh Albani e vlerësoi hadithin si të mirë.

[16] Buhariu (1041), Muslimi (911).

[17] Shih: El-Ihtijarat El-Ilmije (fq. 84), Keshaf El-Kina’a, El-Buhutij (2/66), Esh-Sherh El-Mumti (5/195).

[18] Bejhakiu në Es-Sunen El-Kubra (3/478) dhe e vlerësoi si të saktë.

[19] Shih: El-Um, Imam Shafiut (2/535), El-Mexhmua, Imam Neveviu (5/55), Nihajetul Muhtaxh, Er-Remlij (2/412).

[20] Buhariu (1059), Muslimi (912).

[21] Buhariu (1044), Muslimi (901).

[22] Tefsir Et-Taberij (14/638).

[23] Fet’hul Barij (9/251).

[24] Mexhmual Fetava (35/170).

[25] Shih: El-Mexhmua, Imam Neveviu (4/206), El-Insaf, El-Maverdij (2/303).

[26] Shih: Arsyetimet e bashkimit të dy namazeve: El-Insaf, El-Maverdij (2/336), Keshaf El-Kina’a (2/5).

[27] Shih: Fetava El-Lexhnetu Daime (1/634, 635, 8/323), El-Kaul Mufid, Ibën Uthejmin (1/531).

1. Dija fetare është jetë për zemrat dhe shpirtrat, dritë për sytë, kopsht për mendjet, udhëzim që me të ndriçohet ibadeti dhe rregullat ndërnjerëzore.

Dija fetare është peshorja e robit që me të i mat bindjet, fjalët, veprat, gjendjet dhe të gjitha çështjet e tjera të tij.

Prej nga mundet njeriu që ta dallojë të vërtetën nga e kota, devijimin nga udhëzimi, sinqeritetin nga gënjeshtra, fenë dhe ligjet e Allahut nga fetë e tjera, nëse nuk do të ishte dija fetare?

2. Nevoja e njerëzve për mësimin e dispozitave të fesë, kërkimin e dijes fetare, njohjen e hallallit dhe haramit është më e madhe sesa nevoja e tyre për ushqim dhe pije.

Imam Ahmedi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Për dijen njerëzit kanë më shumë nevojë sesa që kanë për ushqimin dhe pijen, sepse për ushqim dhe pije njeriu ka nevojë një ose dy herë në ditë, kurse për dijen nevoja e tij është si për frymëmarrjen.”^[1]

3. Dija është trashëgimia e profetëve.

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Dijetarët janë trashëgimtarët e pejgamberëve. Pejgamberët nuk lanë për trashëgimi dinarin dhe dërhemin, por e lanë trashëgimi dijen. Prandaj kush e merr atë, le ta marrë hisen më të madhe (dhe mos të kënaqet me pak).”^[2]

Ibën El-Kajimi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Kjo që u përmend në hadith është virtyti më i madh i dijetarëve. Pejgamberët janë krijesat më të mira të Allahut dhe kjo i bën që edhe trashëgimtarët e tyre të jenë krijesat më të mira të Allahut pas tyre.

Çdonjëri që ka trashëgimi pas vdekjes së tij ajo i mbetet dhe u shpërndahet trashëgimtarëve të tij. Ata janë që e trashëgojnë dhe kujdesen për të pas tij. Pas pejgamberëve, amanetin e thirrjes në fenë e Allahut mbi supet e tyre e morën dijetarët, prandaj ata janë më meritorët për trashëgiminë e pejgamberëve.

Ky është një sinjal që dijetarët janë njerëzit më të afërt të pejgamberëve dhe trashëgiminë e trashëgojnë njerëzit më të afërt të trashëgimtarit.”^[3]

4. Dija është rrugë për të hyrë në Xhenet.

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kush e merr rrugën e kërkimit të dijes, Allahu do t’ia lehtësojë rrugën për në Xhenet.”^[4]

Ibën El-Kajimi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Marrja e rrugës për të kërkuar dije në dynja e kënaq Zotin e si shpërblim kërkuesit të dijes ia lehtëson rrugën për në Xhenet.”^[5]

5. Allahu, melekët, banorët e qiejve dhe të tokës luten për atë që ua mëson njerëzve mirësinë.

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Allahu, melekët e Tij, banorët e qiejve dhe të tokës, derisa edhe milingona në strofkën e saj, po edhe balena, luten për atë që ua mëson njerëzve mirësinë.”^[6]

Ai që ua mëson njerëzve mirësinë “pasi që mësimet e tij u bënë sebep për shpëtimin, lumturinë dhe pastrimin e shpirtrave të tyre, Allahu e shpërbleu sipas llojit të veprës së tij, duke e bërë lutjen e Allahut, lutjen e melekëve dhe banorëve të tokës sebep për suksesin, lumturinë dhe shpëtimin e tij.

Po ashtu, ai që njerëzve ua mëson mirësinë, pasi që e manifeston fenë e Allahut dhe dispozitat e Tij, ua shpjegon njerëzve emrat dhe cilësitë e Allahut, si shpërblim për të Allahu e bëri që lutja e Tij dhe lutjet e banorëve të qiejve dhe të tokës të jenë mburrje dhe nder për të, lavdërim dhe ngritje e namit të tij te banorët e qiejve dhe të tokës.”^[7]

6. Melekët i shtrijnë flatrat e tyre për kërkuesin e dijes.

I Dërguari i Allahut, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, ka thënë: “Melekët i lëshojnë flatrat e tyre për kërkuesin e dijes, nga kënaqësia për shkak të veprimit të tij. Për dijetarin kërkojnë falje çfarë ka në qiell dhe në tokë, madje edhe peshqit në ujë. Vlera e dijetarit karshi adhuruesit është si vlera e hënës karshi planetëve të tjerë.”^[8]

Po të ishte ky privilegj i vetmi privilegj për kërkuesin e dijes, do t’i mjaftonte atij për nder dhe meritë. Melekët i shtrijnë flatrat e tyre për kërkuesin e dijes “në shenjë modestie, respekti dhe nderi për dijen që e bartin dhe e kërkojnë, e cila është nga trashëgimia e pejgamberëve. Kjo vepër e melekëve buron nga dashuria dhe respekti që e kanë për kërkuesin e dijes, prandaj edhe i shtrijnë flatrat për të, sepse ai është në rrugën e kërkimit të dijes, e cila është jeta e botës dhe shpëtimi i saj.”^[9]

Prandaj Fudajl ibën Ijadi, Allahu e mëshiroftë, thoshte: “Për të dijshmin që punon me dijen e tij dhe atë ua mëson të tjerëve, thirret: “O i madh në Ditën e Kiametit.”^[10]

7. Dija është rrugë që kërkuesin e saj e bën pjesëmarrës në mesin e atyre që dëshmojnë për të vërtetën (e cila është njëshmëria e Zotit – sh.p.).

Allahu thotë. “Allahu dëshmon, e po ashtu edhe engjëjt, edhe njerëzit e dijes, se nuk ka zot tjetër që meriton të adhurohet përveç Tij, duke mbajtur drejtësinë…” (Ali Imran: 18)

Imam Kurtubiu, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Ky ajet dëshmon për vlerën e dijes dhe të dijetarëve. Po të ishte ndokush me vlerë më të madhe se dijetarët, Allahu do ta përmendte atë në ajet paralel me Veten dhe melekët e Tij, siç i përmendi dijetarët.”^[11]

8. Sikur të kishte diçka më të vlefshme se dijenia, Allahu do ta urdhëronte Pejgamberin e Tij, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, që të kërkonte nga Allahu t’ia shtonte atë. Mirëpo urdhri i Allahut ishte i qartë, që ta kërkojë vetëm shtimin e dijenisë. Allahu thotë: “… “O Zoti im, shtoma dijeninë!” (Ta Ha: 114)^[12]

Sufjan ibën Ujejne, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, nuk ndalej së kërkuari shtimin e dijenisë, derisa Allahu ia mori shpirtin.”^[13]

9. Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, nga Allahu e kërkonte dijen e dobishme. Prej lutjeve të tij ishte: “O Zoti im, atë që ma mësove bëje të dobishme për mua, mësoma atë që është e dobishme për mua dhe ma shto dijeninë.”^[14]

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, pasi e falte namazin (farzin) e sabahut, pasi jepte selam, thoshte: “O Zoti im, kërkoj nga Ti të ma japësh dijen e dobishme, riskun e mirë (hallall) dhe pranimin e punëve (të mira).”^[15]

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, kërkonte mbrojtje tek Allahu nga dija e padobishme. Prej lutjeve të tij ishte: “O Zoti im, unë kërkoj mbrojtje te Ti nga dija e padobishme, nga zemra e cila nuk ndien përulje, nga shpirti i cili nuk ngopet (nuk kënaqet me atë që e posedon), dhe nga lutja e cila nuk pranohet.”^[16]

Dija e dobishme është ajo dije që myslimanit i mëson për Zotin dhe fenë e tij, ia mëson citatet e Kuranit dhe Sunetit, ia pastron shpirtin, ia jep si fryt veprën dhe i ndihmon për në çështjet e dynjasë.

10. Allahu do t’i ngrejë dijetarët në shkallë të lartë në dynja dhe ahiret.

Allahu thotë: “…se Allahu do t’i ngrejë në shkallë të lartë ata midis jush që besojnë dhe që u është dhënë dija…” (El-Muxhadile: 11)

“Do të thotë: do t’i ngrejë me shpërblim në botën tjetër dhe me respekt në dynja. Do ta ngrejë besimtarin karshi atij që nuk është besimtar dhe dijetarin karshi atij që nuk është dijetar. Abdullah ibën Mesudi, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, thotë që Allahu në këtë ajet i lavdëroi dijetarët. Kuptimi i ajetit është që Allahu do t’i ngrejë ‘në shkallë të lartë’ dijetarët sipër atyre që besojnë dhe që nuk iu dha dija; d.m.th. në shkallë të lartë në fenë e tyre, nëse ata punojnë me atë që janë urdhëruar.”^[17]

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Allahu i ngre me këtë Libër (Kuranin) disa popuj, dhe i ul me këtë Libër disa të tjerë.”^[18]

11. Dija është nga veprat dobiprurëse që shpërblimi i saj mbetet pas vdekjes së njeriut deri në Ditën e Kiametit. Në shpërblim janë të përbashkët dijetari dhe ai që e merr dijen.

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kur njeriu vdes, atij i ndërpritet (shpërblimi nga) puna, përveç tri gjërave: Lëmosha e vazhdueshme, dija nga e cila përfitohet pas tij, apo fëmija i mirë që lutet për të.”^[19]

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kush udhëzon për në mirësi, e merr shpërblimin si të atij që e punon atë mirësi.”^[20]

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kush thërret për në udhëzim, merr shpërblim si shpërblimet e atyre që e kanë ndjekur, duke mos iu pakësuar atyre aspak shpërblimet.”^[21]

12. Allahu thotë: “…andaj pyetni dijetarët e Librit, nëse nuk e dini (këtë).” (En-Nahl: 43)

Allahu në ajet urdhëroi që t’i pyesim dijetarët për atë që nuk kemi dijeni “dhe t’u kthehemi fjalëve të tyre. Këtë e llogariti si dëshmi prej tyre.”^[22]

13. Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Atij që Allahu ia do të mirën, ia mundëson fikhun (kuptimin) e fesë.”^[23]

“Andaj atij që nuk ia mundëson fikhun e fesë, nuk ia do të mirën. Kurse atij që ia do të mirën, ia mundëson kuptimin e fesë, e atij që ia mundëson ta kuptojë fenë e Tij, me të vërtetë ia do të mirën. Fikhu (kuptimi) i fesë këtu nënkupton dijen që e bën të domosdoshme punën.”^[24]

14. Dija fetare që kërkohet shkaku i vlerës së saj dhe që argumentet e Kuranit dhe Sunetit nxisin të mësohet dhe t’iu mësohet të tjerëve është dija e Kuranit dhe Sunetit, mësimi dhe kuptimi i citateve të tyre, njohja e çështjeve të fesë të domosdoshme që duhet t’i dijë myslimani për adhurimin e Zotit të tij dhe rregullat ndërnjerëzore, njohja e Allahut, e emrave dhe cilësive të Tij, si: shkenca e tefsirit, teuhidit, hadithit dhe fikhut.

Bën pjesë këtu edhe çdo gjë që përdoret si mjet dhe ndihmon për t’i kuptuar këto shkenca, si: shkencat e gjuhës, usuli i fikhut (bazat e jurisprudencës islame), terminologjisë së hadithit dhe të ngjashmet me to.

15. Kërkimi i diturisë është detyrim në përgjithësi.

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kërkimi i dijes është detyrim për çdo mysliman.”^[25]

Dija nuk është njëlloj, ka dije që mësimi i saj është detyrim individual për çdo mysliman dhe çdo myslimane dhe ka dije që mësimi i saj është detyrim kolektiv.

Imam Neveviu, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Dija fetare ndahet në tri degë:

Dega e parë: Dija fetare që mësimi i saj është detyrim individual; vepra  pa të cilën nuk plotësohet vaxhibi (obligimi), përveçse me të, ajo (gjë) është vaxhib (obligim) dhe obligohet të mësohet, si: mënyra e marrjes së abdesit, mënyra e faljes së namazit etj.

Dega e dytë: Dija fetare që mësimi i saj është detyrim kolektiv; është ajo dije që arritja e saj iu duhet patjetër njerëzve për ta ngritur fenë e tyre, si: mësimi përmendsh i Kuranit, mësimi i haditheve, mësimi i shkencave të Kuranit dhe hadithit, mësimi i usuli fikhut, mësimi i fikhut, mësimi i gjuhës.

Dega e tretë: Dija fetare që mësimi i saj është vullnetar, si: studimi i hollësishëm i bazave të argumenteve, mësimi i ibadeteve vullnetare një të padituri.”^[26]

16. Kush dëshiron ta përforcojë dijen, duhet të kujdeset që t’i mësojë bazat e çdo fushe nga fushat që i interesojnë. Kush nuk i mëson bazat e shkencës (që i intereson), do të privohet të arrijë deri në njohjen e asaj fushe.
17. Në fillim të kërkimit të dijes me rëndësi është që në çdo fushë të dijes të fillohet me libra që janë të përmbledhur shkurtimisht. Ato duhet që të lexohen dhe të mësohen me njerëz të dijes që e zotërojnë atë fushë të dijes. Kërkuesi i dijes pa i përsosur dhe zotëruar këta libra, nuk duhet ta angazhojë veten me libra të mëdhenj.

Kërkuesi i dijes duhet gradualisht të ngjitet shkallëve të dijes, duke filluar me librat e përmbledhur shkurtimisht, si: me ‘Dyzet hadithet e imam Neveviut’ në lëmin e hadithit, ‘Zadul Musteknia’ në fikhun e medh’hebit hanbelij^[27], ‘El-Varakat’ në usuli fikh etj.

18. Ajo që e veçon librin e përmbledhur shkurtimisht është se nxënësit ia afron kuptimin e kaptinave të shkencës që e lexon, meseletë në libër më lehtë i mëson dhe nuk i harron, i ndihmon që t’i kujtohen meseletë më shpejt, i ndihmon që të formojë një pamje të përgjithshme për njohuritë e shkencës që i mëson, e ushtron nxënësin të formojë aftësi mendore që zakonisht nuk gjendet te nxënësit e tjerë.
19. E rëndësishme për kërkuesin e dijes është ngjitja në shkallët e dijes me konsekuencë, të fillojë nga e vogla për kah e madhja, nga e lehta për kah e vështira. Dijen ta marrë gradualisht, njëherit të fillojë me pak, pastaj sipas takatit të tij me kalimin e ditëve të shtojë nga dija më shumë. Nuk duhet që të mashtrohet nga euforia dhe të fillojë me libra të mëdhenj ose të fillojë me leximin e shumë librave, ose ta angazhojë veten me mesele të mëdha dhe me çështje ku dijetarët kanë mospajtime mes vete, e me kalimin e ditëve kjo ta dobësojë, të bjerë në ambicie ose t’i pakësohet ajo.

Një ndër porositë e bukura është porosia e imam Ibën Shihab Ez-Zuhrit për Junus ibën Jezid, Allahu i mëshiroftë, i cili i tha: “Mos e merr dijen me të madhe, sepse dija është e gjerë dhe është lugina. Cilëndo luginë ta synosh, nuk mund ta përthekosh. Prandaj, dijen merre gradualisht me kohë, me kalimin e ditëve dhe të netëve. Mos e merr dijen përnjëherë, sepse kush e kërkon marrjen e saj përnjëherë, do të ikën prej saj përnjëherë. Andaj, ngjitu shkallëve të dijes pak nga pak, për çdo ditë e natë.”^[28]

20. Kërkuesi i dijes duhet t’u japë prioritet fushave të dijes që janë më meritore për t’iu dhënë prioritet; të fillojë me mësimin e Kuranit përmendsh ose një pjese të tij, pastaj me mësimin e teuhidit, çështjeve që janë detyrim individual të mësohen duhet t’u japë prioritet para atyre që janë detyrim kolektiv dhe vullnetar. Nuk duhet ta humbë kohën e tij në gjëra që nuk i bëjnë dobi dhe nuk përfiton nga to.
21. Nga mendjemprehtësia dhe largpamësia në kërkimin e dijes është përsosja e mjeteve në çdo fushë të dijes dhe përpjekja për plotësimin e aftësisë mendore. Kjo arrihet kur kërkuesi i dijes e mëson mirë shkencën që e studion, derisa i zotëron meseletë, bazat dhe qëllimet e saj dhe i plotëson mjetet e saj sipas fuqisë dhe mundit të tij.

Allahu thotë: “Ata që u kemi dhënë Librin dhe e lexojnë ashtu siç është shpallur….” (El-Bekare: 121)

Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kur ndonjëri prej jush ta punojë ndonjë punë, Allahu do që ai ta zotërojë atë punë.”^[29]

22. Me rëndësi për kërkuesin e dijes është që dijen ta marrë nga dijetarët si dhe me rëndësi është që të ketë ekuilibër në mes të marrjes së dijes nga dijetarët dhe marrjes së dijes nga librat. Duhet të përkujdeset që librat e fushës që i mëson të jenë të saktë dhe botime të drejta, ndërsa për meseletë e paqarta dhe që nuk i kupton duhet t’u kthehet dijetarëve (ose librin ta lexojë dhe mësojë së bashku me dijetarët).
23. Me rëndësi për kërkuesin e dijes është ekuilibri në mes kuptimit dhe mësimit përmendsh.

Mësimi përmendsh (hifzi) është kapitali i kërkuesit të dijes, por ai nuk i bën dobi përveç atij që kupton, prandaj bashkimi në mes hifzit dhe kuptimit është i domosdoshëm. Çdonjëri e ndihmon tjetrin, kuptimi e ndihmon mësimin përmendsh dhe mësimi përmendsh e ndihmon kuptimin.

24. Nga largpamësia në kërkimin e dijes është ruajtja e dijes, të mësuarit përmendsh, të mësuarit bashkë me dikë tjetër, përsëritja e asaj që është mësuar përmendsh, herë me përsëritje ndër mend, e herë me letër dhe me laps.
25. Më e rëndësishmja në kërkimin e dijes është përkujdesja për të punuar me dije. Dija e dobishme është ajo që si fryt e jep punën, përndryshe dija pa punë është argument kundër njeriut, ashtu siç Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, tha: “Kurani do të jetë ose argument për ty, ose kundër teje.”^[30]

Allahu i qorton ashpër ata që nuk punojnë me dije dhe thotë: “O besimtarë, përse thoni atë që nuk e bëni? Është shumë e urryer për Allahun të thoni atë që nuk e bëni!” (Es-Saf: 2-3)

Dhe thotë: “Vallë, a i urdhëroni njerëzit që të bëjnë të mira e veten po e harroni, ju që lexoni Shkrimet?! A nuk arsyetoni?” (El-Bekare: 44)

Shuajbi, alejhi selam, popullit të vet i tha: “…Unë nuk dëshiroj të bëj atë, që jua ndaloj juve…” (Hud: 88)

Dija është pema dhe puna është fryti. Dija është prindi dhe puna është fëmija. Nuk llogaritet dijetar ai që nuk punon me dijen e tij.

Abdullah ibën Mesudi, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, tha: “Nuk është dija duke mësuar shumë hadithe, por dija është duke i pasur frikërespekt Allahut.”^[31]

Muhamed ibën El-Munkedir, Allahu e mëshiroftë, tha: “Dija i brohorit punës, kërkon t’i përgjigjet, përndryshe ajo ikën.”^[32]

Hasan El-Basrij, Allahu e mëshiroftë, tha: “Ai që njerëzve ua tejkalon me dijen e tij, më meritor është që t’i tejkalojë edhe me punën e tij.”^[33]

E pyetën njërin për një mesele dhe u përgjigj: “Kur ushtari dëshiron të dalë në luftë, a nuk i mbledh mjetet e luftës? E nëse ushtarit jeta i kalon në mbledhjen e mjeteve, kur do të dalë të luftojë? Dija është mjeti i punës, e nëse jetën e harxhon në marrjen e dijes, kur do të punosh?”^[34]

26. E rëndësishme në kërkimin e dijes është përkujdesja për pastrimin e shpirtit. Kërkuesi i dijes duhet ta pastrojë shpirtin dhe zemrën e tij nga mëkatet, gjynahet dhe morali i keq. Në anën tjetër duhet ta ngrejë dhe ta zhvillojë shpirtin dhe zemrën e tij me punë të mira dhe moral të lavdëruar.
27. Nga edukata e kërkimit të dijes është sinqeriteti me Allahun, frika ndaj Allahut, të kërkuarit e vazhdueshëm të ndihmës nga Allahu, stolisja me virtyte të larta, modestia me mësuesin dhe shokët, ambiciet e larta dhe vendosmëria e prerë, durimi gjatë vështirësive në kërkimin e dijes, serioziteti dhe këmbëngulja, përkujdesja për paraqitjen e jashtme, puna me dije, respektimi dhe nderimi i mësuesit, parashtrimi i pyetjeve me edukatë, lutja për mësuesin gjatë jetës dhe pas vdekjes së tij, përkujdesja për shenjtërinë e librave të dijes.
28. Kërkuesi i dijes duhet të ketë kujdes nga zararet dhe pengesat në rrugën e kërkimit të dijes, ndër to: syefaqësia, mendjemadhësia dhe vetëmahnitja, smira, mendimi i keq, sjellja e keqe, heqja e vetes për dijetar duke pretenduar që ka dije për diçka që nuk e njeh, dëshira për paraqitje, marrja me çështje para aftësimit, ngutja, vyshkja dhe dembelia, diskutimet e shumta, fanatizmi për një dijetar ose mendim.
29. Kërkuesi i dijes në maksimum duhet t’i shfrytëzojë thesaret e mëdha të teknologjisë bashkëkohore. Sot kjo është domosdoshmëri e kohës, duke filluar nga rrjeti i internetit, mjetet e lidhjes telefonike bashkëkohore, tableta kompjuterikë, rrjetet sociale, faqet dhe burimet e ndryshme të informimit, arritja dhe ruajtja e lehtë e informacioneve dhe shpërndarja e tyre.

Kërkuesi i dijes nuk duhet t’i anashkalojë të gjitha këto mundësi, ai duhet ta marrë të mirën dhe ta shfrytëzojë të dobishmen e saj, duke pasur kujdes nga e keqja dhe dëmet e saj. Pejgamberi, lavdërimi dhe paqja  e Allahut qofshin për të, thotë: “Kujdesu për atë që të bën dobi, kërko ndihmën e Allahut dhe mos u ndal.”^[35]

30. Nuk ka pengesë që dija të kërkohet në shkollat, akademitë dhe universitetet online nëpërmjet internetit. Kjo mënyrë e marrjes së dijes e ruan kohën, mundin, pasurinë dhe të ofron informacione. I suksesshëm është ai që Allahu ia jep suksesin atij.

 

E lusim Allahun të na e japë dijen e dobishme, punën e mirë dhe të na japë sukses në atë që Ai e do dhe Atë e kënaq.

Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve.

[1] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/61).

[2] Ebu Davud (3641), Tirmidhiu (2682), Ibën Maxheh (223), Sahih Et-Tergib ue Et-Terhib, Albani (70).

[3] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/66).

[4] Muslimi (2699).

[5] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/63).

[6] Shënon Tirmidhiu (2685), hadithi gjendet edhe në Et-Tergib ue Et-Terhib (81).

[7] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/63).

[8] Ebu Davud (3641), Tirmidhiu (2682), Ibën Maxheh (223), Sahih Et-Tergib ue Et-Terhib, Albani (70).

[9] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/36).

[10] Tirmidhiu (5/50).

[11] Tefsir Kurtubiu (4/41).

[12] Tefsir Kurtubiu (4/41).

[13] Tefsir Ibën Kethir (5/319).

[14] Tirmidhiu (3599), Ibën Maxhe (251), shejh Albani e saktësoi.

[15] Ibën Maxhe 925), shejh Albani hadithin e vlerësoi të mire.

[16] Muslimi (2722).

[17] Tefsir Kurtubiu (17/299).

[18] Muslimi (817).

[19] Muslimi (1631).

[20] Muslimi (1893).

[21] Muslimi (2673).

[22] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/49).

[23] Buhariu (71), Muslimi (1037).

[24] Miftah Darus Seade, Ibën El-Kajim (1/60).

[25] Ibën Maxhe (224), hadithin e vlerësoi të dobët imam Ahmedi dhe të tjerët, e disa të tjerë bashkëkohorë e vlerësuan si të saktë.

[26] El-Mexhmua sherh El-Muhedhib (1/24).

[27] Te ne kërkuesi i dijes mundet të fillojë me ndonjë libër të shkurtër të medh’hebit hanefij dhe ta mësojë me hoxhallarët. (sh.p.)

[28] Xhamiu bejanul Ilmi, Ibën Abdulber (1/431).

[29] Bejhakiu në Shuab El-Iman (4/334), shejh Albani e vlerësoi si të mire në Sahih El-Xhami’ (1880).

[30] Muslimi (223).

[31] Ez-Zuhd, imam Ahmedi (fq.158).

[32] Iktida El-Ilmu El-Amele, Hatib El-Bagdadij (41).

[33] Xhamiu bejanul Ilmi, Ibën Abdulber (2/23).

[34] Hiljetul Evlija, Ebu Nuajm (7/341).

[35] Muslimi (2664).

Dr. Muhamed Salih el-Munexhid

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë e librit “UDHËZIME DHE DISPOZITA PËR NDODHITË E NDRYSHME GJATË VITIT”

1. Njeriu përgjatë jetës së tij kalon nëpër stacione të ndryshme, ku disa nga to ndërtojnë e disa nga to shkatërrojnë, disa nga to janë shkak për lumturi e disa nga to janë rrugë për mërzi, disa nga to për nga kohëzgjatja janë të shkurtra sikurse të jenë disa orë e disa nga to të gjata sikurse të jenë vite.

Pavarësisht gjithë kësaj, e vërteta është se të gjitha llojet e stacioneve do të kalojnë dhe ajo që mbetet janë punët e njeriut që i punoi në to.

2. Kur pushimi përfundon dhe viti i ri shkollor është në prag të fillojë, nxënësi mysliman qëndron disa çaste me veten dhe e llogarit atë: A përfitova gjë nga pushimi? A e kalova pushimin në gjëra që e kënaqin Allahun? A m’u shtua imani dhe adhurimi apo ato u pakësuan?!

Myslimani e di që do të vijë dita para Allahut të japë llogari. Kush do që llogaria t’i lehtësohet të nesërmen para Allahut, le ta marrë në llogari veten sot, ashtu siç Omeri, Allahu qoftë i kënaqur prej tij, thoshte: “Llogariteni veten në dynja para se të llogariteni në ahiret. Përgatiteni veten për prezantimin e madh të veprave. Ai që në dynja e llogarit veten, do t’i lehtësohet llogaria e tij në Ditën e Kiametit.”^[1]

Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Nuk do të lëvizë këmba e asnjë biri të Ademit në Ditën e Kiametit para Zotit tij, derisa të mos pyetet për pesë gjëra: për jetën e tij se si e kaloi, për rininë e tij se si e shfrytëzoi, për pasurinë e tij se prej ku e fitoi dhe ku e harxhoi dhe se çfarë veproi me atë që e mësoi.”^[2]

 

Këshilla drejtuar prindërve të nxënësve

3. Djemtë tuaj dhe vajzat tuaja janë amanet mbi supet tuaja. Do të merreni në llogari dhe do të jepni përgjegjësi për ta në Ditën e Kiametit. Allahu thotë: “O ju që besoni, ruani veten dhe familjet tuaja nga zjarri, lënda djegëse e të cilit janë njerëzit dhe gurët. Atë e mbikëqyrin engjëj të fuqishëm e të ashpër, të cilët kurrë nuk i kundërshtojnë urdhrat e Allahut, por i zbatojnë menjëherë ata.” (Et-Tehrim: 6)

I Dërguari i Allahut, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, ka thënë: “Secili prej jush jeni barinj dhe secili prej jush është përgjegjës për kopenë e vet.”^[3]

Me një hadith tjetër ka thënë: “Allahu do ta pyesë çdo përgjegjës për kopenë që e ka pasur nën përgjegjësinë e tij, a e ka ruajtur apo e ka humbur, madje do të pyetet edhe njeriu për anëtarët e familjes së tij.”^[4]

Këto argumente duhet të na nxisin që t’ia kemi frikën Allahut në fëmijët tanë. Ajo realizohet duke i udhëzuar dhe ndihmuar fëmijët për kah hairi, duke i larguar nga sherri, krimi dhe të këqijat, si dhe duke ua shkëputur çdo rrugë e cila i çon deri në bërjen e mëkatit ndaj Allahut.

4. Shkolla nuk mundet e vetme t’i edukojë fëmijët tuaj. Pjesën tjetër të edukatës që fëmijët nuk e marrin në shkollë, përgjegjësia bie mbi prindin që t’i edukojë me të. Procesi edukativ e arrin përkryerjen dhe plotësohet atëherë kur fëmija edukohet në shtëpi dhe shkollë.

Është gabim i madh të anashkalohet edukimi i fëmijës në shtëpi duke menduar se atij i mjafton edukimi në shkollë!

5. Sjellja e fëmijës në shkollë është fryt i edukatës së prindërve në shtëpi. Kur prindërit janë të ndershëm dhe mundohen sipas fuqisë së tyre që me ndershmëri t’i edukojnë fëmijët dhe i mbështeten Allahut plotësisht në këtë proces, prej tyre dalin fëmijë të mirë, respektues të prindërve dhe të mësuesve në shkollë. Prindin e gëzon dhe e nderon që ai është fryti i tij.
6. Prindi e ka për detyrë që fëmijës t’ia mbjellë në shpirt dashurinë dhe respektin për mësuesin. Si mund që mësuesi të ketë sukses në edukimin e nxënësit kur nxënësi nuk e vlerëson dhe nuk e respekton mësuesin e tij?! Nuk ka hair në atë popull që nuk i respekton dijetarët dhe mësuesit e vet.
7. Fëmijëve qartësojuani se lidhja në mes mësuesit dhe nxënësit është lidhje respekti dhe dashurie si lidhja e prindit me fëmijën, e jo lidhje ashpërsie dhe armiqësie.
8. Prindërit e nxënësve duhet që të përkujdesen të prezentojnë në mbledhjet që shkolla i organizon enkas për prindërit për ta ndjekur ecurinë e fëmijëve të tyre, për ta mësuar nivelin e tyre arsimor, për t’i njohur anët negative të tyre që ato t’i përmirësojnë dhe për t’i njohur anët pozitive, që ato t’i shfrytëzojnë në formën më të shëndoshë.
9. Mësojuani fëmijëve pastërtinë, respektimin e rregullave, sjelljen e mirë në shtëpi dhe shkollë. Islami nxit për në pastërti dhe respektimin e rregullave.
10. Prindi është përgjegjës për fëmijën e tij që ta mësojë ta zgjedhë shokun e mirë, i cili do ta ndihmojë atë në çështjet e fesë dhe dynjasë dhe ta mësojë t’i largohet shokut të keq. Po ashtu, është përgjegjës që t’i verifikojë shokët e djemve dhe shoqet e vajzave të tij. Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Njeriu është në fenë e shokut të tij, andaj çdonjëri le të shikojë se kë e shoqëron.”^[5]

Pra, shoku të tërheq kah vetja!

11. Sa vajza të ndershme e të pastra devijuan, shkaku se familjet e tyre i anashkaluan ato në përzgjedhjen si dhe në verifikimin e shoqeve të tyre! Sa të rinj shkuan me shokë të këqij derisa ranë në krime dhe drogë! Parambroja është më e mirë sesa ilaçi.
12. Stërvitja e fëmijës për ta zgjedhur shokun e mirë bëhet drejtpërdrejt duke i folur për moralin e mirë, duke e bërë shpjegimin e sjelljeve të ndryshme pozitive dhe ato negative, duke e paraqitur gëzimin me sjelljet e mira, dhe e kundërta, duke e paraqitur hidhërimin me sjelljet e këqija.
13. Atë që Allahu e sprovoi me fëmijë me të meta fizike duhet të bëjë durim dhe të jetë i kënaqur me caktimin e Allahut. Për myslimanin të gjitha përcaktimet e Allahut janë të mira: “Është për t’u çuditur me çështjen e besimtarit. Në tërësi çështja e tij është hair dhe kjo është e veçantë për të. Kur i jepet një e mirë e falënderon Allahun dhe kjo është e mirë për të. Dhe kur e godet një fatkeqësi bën durim dhe kjo është e mirë për të.”^[6]
14. O ti baba i mëshirshëm dhe oj ti nënë e dashur, mos harroni se fëmija është juaji. E meta e tij fizike nuk ia pakëson atij vlerën dhe njerëzimin. Sa fëmija me të meta fizike është bërë i dobishëm për botën me dijen dhe zbulimet e tij, prandaj mos e nënvlerësoni çështjen e fëmijës suaj.
15. Është e rëndësishme që fëmija me të meta fizike të dërgohet në shkolla të posaçme për ta. Atje mësohet me planprograme mësimore të posaçme që i përshtaten nevojës dhe së metës fizike të fëmijës.

Këshilla drejtuar nxënësit

16. Suksesi yt është sukses për popullin në tërësi. Rizgjimi dhe ngritja e krenarisë së myslimanëve bëhet kur ata i mbështeten Allahut e më pas iu mbështeten të rinjve të tyre. Prandaj, përpjekje dhe vetëm përpjekje.
17. Nijeti i drejtë i jep mbarësi punës sate. Ripërtërije nijetin dhe përkujdesu çdoherë që me dijen tënde të jesh në dobi të myslimanëve. Populli ka nevojë për mjekë, arkitektë, mësues, gjykatës, zdrukthëtarë etj.
18. Angazhohu me mësime nga dita e parë. Punën e sotit mos e vono për nesër. Ji ambicioz dhe me aspirata të larta. Përkujdesu për kohën tënde, ruaje nga ata që rrinë kot dhe humbin kohë. Koha është sikurse shpata, nëse ti nuk pret me të, ajo të pret ty.
19. Mos mungo në shkollë ose fakultet dhe qëndro i vendosur në këtë çështje. Njohuritë që merren nga mësuesi mbeten dhe ruhen në mendje më shumë se njohuritë që merren në mënyra të tjera.
20. Forcoje lidhjen tënde me Allahun. Filloje ditën me namazin e sabahut, përkujdesu për dhikrin e sabahut dhe akshamit, për dhikrin e gjumit dhe për dhikrin e përditshëm. Caktoja vetes një pjesë të Kuranit për ta lexuar brenda ditës dhe në vazhdimësi kërko ndihmë nga Allahu.
21. Shpeshtoje istigfarin (kërkimfaljen), ai është shkak për lehtësimin e çështjeve dhe hapjen e dyerve të riskut si dhe falja ia hap robit dyert e mirësisë: “…e u thashë: “Kërkoni falje nga Zoti juaj, i Cili është Falës i madh, që Ai t’ju dërgojë shi të bollshëm, t’ju shtojë pasurinë dhe fëmijët tuaj dhe të bëjë për ju kopshte e lumenj!” (Nuh: 10-12)
22. Kur gjatë mësimit, ose memorizimit, ose kuptimit ballafaqohesh me vështirësi thuaj:

“Allahume la sehle il-la ma xhealtehu sehlen, ue ente texhalu el-hazen idha shi’te sehlen”^[7]

(O Allahu im, nuk ka gjë të lehtë përveç asaj që Ti e lehtëson dhe e bën të lehtë. E rënda dhe e vështira nuk lehtësohet, përveç kur Ti dëshiron që ajo të bëhet e lehtë).

23. Çdoherë shpeshtoje lutjen e Pejgamberit, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, i cili lutej duke thënë:

“Allahumme inni eudhu bike minel hemmi, uel hazeni, uel axhzi, uel keseli”^[8]

(O Allahu im, kërkoj mbrojtjen Tënde nga brengat dhe dëshpërimi, nga paaftësia dhe dembelia.)

Brengat vijnë për çështjet që kanë ndodhur dhe kanë kaluar.

Dëshpërimi vjen për gjërat që nuk kanë ndodhur, por supozohet dhe pritet të ndodhin.

Dembelia është të lësh dhe të braktisësh diçka duke e pasur mundësinë për ta vepruar.

Paaftësia është të mos posedosh mundësi dhe fuqi të veprosh diçka.

Paaftësia arsyetohet, kurse për dembelinë njeriu nuk arsyetohet.

24. Parapërgatite veten për përsëritje duke e zgjedhur kohën dhe vendin e përshtatshëm. Mos përsërit duke qenë i lodhur, i plogësht ose i dëshpëruar. Lexo në atë vend ku ka dritë të mjaftueshme dhe larg zhurmës.
25. Me gjithë respekt përkujdesu për librat shkollorë. Ata përmbajnë dije të dobishme, që të bëjnë dobi në dynja dhe në ahiret. Mos vepro si disa nxënës që në libra shkruajnë fjalë të pahijshme, emra të të degjeneruarve dhe të të degjeneruarave dhe fjali të pavlera.
26. Respektoje dhe nderoje mësuesin tënd. Me këtë e respekton dijen. Mësuesi yt është ai që ta ndriçon rrugën dhe të nxjerr nga errësira e padijes, me lejen e Allahut.
27. Për veshjen, fjalët, pamjen dhe ecjen tënde, merri shembull vetëm të drejtët dhe të mirët. Kujdes që në to t’u përngjash të pafeve dhe të degjeneruarve. Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Kush i përngjan një populli, ai është prej tyre.”^[9]

Me një hadith tjetër: “Nuk është nga ne ai që u përngjason të tjerëve.”^[10]

28. Përkujdesu që shokun e mirë ta zgjedhësh në fillim të vitit shkollor dhe ruaju nga shoqëria e keqe. Shoku është adresa e shokut të vet. Thuhet: “Më trego se kë e shoqëron, të tregoj se kush je ti.”

Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Shembulli i shokut të mirë dhe atij të keq, është si shembulli i bartësit (poseduesit) të miskut dhe farkëtarit. Poseduesi i miskut ose të dhuron prej miskut, ose ti e blen prej tij, ose e nuhat erën e mirë të miskut prej tij, kurse farkëtari, ose t’i djeg rrobat, ose do të ndiesh prej tij erën e keqe.”^[11]

Këshilla drejtuar mësuesit

29. Mësuesi duhet ta ndiejë madhështinë e përgjegjësisë dhe amanetit që e bart mbi supet e tij, që të edukojë breza dhe të përgatitë umet, prandaj mos e tradhtoni amanetin. Profeti, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, thotë: “Secili prej jush jeni barinj dhe secili prej jush është përgjegjës për kopenë e vet.”^[12]

Allahu thotë: “O besimtarë! Mos e tradhtoni Allahun dhe të Dërguarin e mos i tradhtoni amanetet me vetëdije.” (El-Enfal: 27)

30. Nga amaneti është:

– Përgatitja e mirë e mësimeve, zotimi i lëndës dhe shpjegimi kualitativ.

– Mosangazhimi i nxënësve me atë që nuk u bën dobi.

– Mosvonimi për në orë ose ligjëratë pa arsye.

– Barazi me të gjithë nxënësit dhe të mos u kushtojë rëndësi disa nxënësve në llogari të nxënësve të tjerë.

– Kontrollim i nxënësve, që të mos angazhohen me muhabete ose gjumë.

31. Mësuesi duhet të përpiqet në maksimum që të jetë shëmbëlltyrë e mirë për nxënësit, e sidomos në një kohë ku roli i mësuesit është ulur tepër, ambiciet janë dobësuar, dhënia pas dëfrimit është shtuar dhe fëmijët si shëmbëlltyrë i marrin të degjeneruarit. Për të mos ndodhur e gjithë kjo, mësuesi duhet të punojë shumë që të jetë shëmbëlltyrë e mirë.
32. Mësuesi për mësimdhënien e tij duhet të llogaritë në shpërblimin e Allahut si thirrje për në fenë e Allahut me mençuri dhe këshilla të bukura. Sa i riu hapat e parë të udhëzimit i ka bërë në shkollë nga ndikimi i mësuesit të tij, me sjellje, dije dhe vepër.
33. O ti mësues, sa mirësi e madhe është kur i sheh nxënësit e tu si garojnë për në rreshtin e parë në xhami, si nxitojnë për në tubime të dijes dhe ndeja të hairit, shkaku i këshillave dhe fjalëve që i kanë dëgjuar prej teje.
34. Edukata vjen para arsimit. Shkolla është shtëpia e dytë e fëmijës, prandaj udhëzimi i tij për në moral është më i mirë sesa të ushqyerit e tij me informacione! Mbjelljua në shpirt nxënësve amanetin, sinqeritetin, virtytshmërinë, moralin e mirë, virtytet e larta dhe ndjenjën e përgjegjësisë.
35. Edukoji nxënësit me rrëfimin e ndonjë tregimi dhe ndodhie.
36. Mësoja nxënësit fjalët profetike dhe shprehjet e mira se si të fillohet me fjalën bismilah (me emrin e Allahut) para fillimit të orës ose para çdo pune të mirë, dhe shpjegoja se si gjatë gëzimit bëhet falënderimi i Allahut me fjalë dhe me vepra.
37. Me nxënësit bëhu i butë dhe i mëshirshëm sikurse prindi me fëmijën e vet. Duro dhe llogarit në shpërblimin e Allahut kur prej tyre buron ndonjë sjellje e keqe ose mangësi, duke e ndjekur kështu fjalën e edukatorit të madh, Muhamedit, lavdërimi dhe paqja e Allahut qofshin për të, i cili tha: “Unë jam dërguar që t’jua mësoj fenë dhe për ju jam në gradën e prindit.”^[13]
38. Kujdesu për ndjenjat e nxënësve, mos i turpëro dhe mos i emërto me emra të këqij. Disa mësues i emërtojnë nxënësit me emra specifikë dhe ata iu mbeten derisa të vdesin. Ka edhe raste kur mësuesi me disa fjalë ua ul nxënësve aspiratat duke iu thënë: “Kjo pyetje është më e pavlerë që e kam dëgjuar në jetën time”, “budalla budalla”, “nuk kam parë budallallëk sikurse ky”, e të ngjashme to!
39. Ndëshkimi i nxënësve nuk bëhet çdoherë me rrahje. Disave u përshtatet kjo metodë, e disa të tjerëve jo. Disave u përshtatet shikimi i tyre me hidhërim ose heshtja e papritur e tyre nga të folurit, disave u përshtatet ulja e notës ose distancim i lehtë prej tij.
40. Kujdes nga sharja, ofendimi dhe fyerja në origjinë: “Besimtari nuk është fyes, e as mallkues, as vulgar, e as gojëfëlliqur.”^[14]
41. Nëse mësuesi detyrohet që ta ndëshkojë nxënësin, të mos harrojë se qëllimi i ndëshkimit është që nxënësi të mos e përsëritë sjelljen e padëshiruar, e jo hakmarrja. Prandaj, ashpërsia dhe forma e ndëshkimit duhet të jenë sipas gabimit të bërë. Nxënësi duhet ta mësojë se pse po ndëshkohet, nuk duhet të dëmtohet e as të rrahet në vende të ndjeshme të trupit si në fytyrë dhe jo të rrahet gjatë zemërimit.
42. Mësuesi duhet të mundohet që t’i zbulojë talentet e fëmijëve dhe t’i nxjerrë fuqitë e tyre të brendshme, si dhe ta mbjellë shpirtin garues të drejtë në mes tyre.

Këshilla drejtuar përgjegjësve të shkollave

43. Shkolla është qerpiç nga qerpiçët e ndërtimit të umetit dhe ju bartni mesazh të madh në rrugën e ndërtimit dhe përgatitjes së të rinjve të këtij umeti. Nga shkolla dalin dijetarët, thirrësit, mjekët, arkitektët, gjykatësit, ushtarët, zdrukthëtarët etj.
44. Arsimi është mjet bazë për ecjen para dhe përparimin e umetit. Ai nuk duhet të merret synim që me të njerëzit të krenohen, andaj mbi ju bie përgjegjësia që nxënësit t’i mësoni se pse mësojnë ata dhe çfarë duhet të japin për këtë umet?!
45. Nxënësit patjetër të nxiten dhe t’u jepet kurajo për mësim. Është realitet i qartë se ka rënie të nivelit të nxënësve në moral, në dije dhe në edukatë, prandaj patjetër duhen që të mësohen nevojat e nxënësve që ato të plotësohen, të dihen problemet e tyre me të cilat ballafaqohen në mësim që ato të zgjidhen dhe të largohen.
46. Nga mjetet e shërimit të rënies së nivelit të nxënësve është përkujdesja për pamjen e shkollës nga brenda dhe jashtë, prezantimi i lëndës në forma të ndryshme dhe tërheqëse nëpërmjet pyetjeve dhe përgjigjeve, përdorimit të videove dhe mjeteve arsimore të ndryshme për marrjen e informacionit, hapjen e derës së debatit në mes mësuesit dhe nxënësve. Kështu ata stërviten të mendojnë dhe zhvillohen ideologjikisht dhe intelektualisht.
47. Përgjegjësit e shkollave duhet të kenë kujdes që të mos i tejkalojnë kufijtë e fesë dhe moralit për t’i kënaqur disa nxënës dhe prindërit e tyre.

E lusim Allahun që këtë vit shkollor ta bëjë të hairit, të mbarshëm e të suksesshëm dhe nxënësit myslimanë t’i drejtojë. E lusim po ashtu që të na japë mbarësi në atë që Ai e do dhe Atë e kënaq.

Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve.

[1] Sunen Et-Tirmidhij (4/638).

[2] Tirmidhiu (2416), shejh Albani hadithin e saktësoi në Es-Sahiha (946).

[3] Buhariu (2409), Muslimi (1829).

[4] Nesaiu në El-Kubra (9129) dhe Albani e vlerësoi si hadith të saktë.

[5] Ebu Davudi (4833), Tirmidhiu (2378), hadithi është në Es-Sahiha (927).

[6] Muslimi (2999).

[7] Ibën Hibani (970), Bejhakiu në Ed-Da’avat (265), shejh Albani e saktësoi në Es-Sahiha (2886).

[8] Buhariu (2893).

[9] Ebu Davudi (4031), shejh Albani e saktësoi.

[10] Tirmidhiu (2695), shejh Albani e vlerësoi të mirë bazuar në rrugët e tjera të hadithit. Es-Sahiha (2194).

[11] Buhariu (5534), Muslimi (2628).

[12] Buhariu (2409), Muslimi (1829).

[13] Ebu Davud (8), hadithi është në Sahih El-Xhami’ (2346).

[14] Tirmidhiu (1977), hadithi është në Es-Sahiha (320).

Dr. Muhamed Salih el-Munexhid

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë e librit “UDHËZIME DHE DISPOZITA PËR NDODHITË E NDRYSHME GJATË VITIT”