Category: Dija & Daveti

Kur udhëtoj për ndonjë shtet perëndimor, nuk kam nevojë ta mbuloj kokën me shaminë që te ne njihet me emrin esh-shimag.^[1]

Një herë qëndroja në një shtet perëndimor, ndërkohë u desh që prej aty të udhëtoja për një vizitë të shpejtë në Indonezi. Isha i ftuar të ligjëroja në njërën prej xhamive të Indonezisë. Gjatë udhëtimit për në Indonezi, shumicën e rrobave i pata lënë në vendin ku qëndrova herën e fundit. Prandaj m’u desh që ligjëratën ta mbaja kokëzbuluar, pa shaminë që e mbajmë në vendet tona.

Fatmirësisht, isha i veshur me veshjen tradicionale (saudite) dhe jo me kostum. Ligjërata kaloi si më mirë ashtu edhe siç prisja.

Mirëpo, kur erdhi koha e parashtrimit të pyetjeve, njëri nga të pranishmit më pyeti: “Si t’i trajtojmë ithtarët e risive?”

Iu përgjigja pyetjes, duke e treguar ndërkohë një rast që më pati ndodhur mua personalisht, përgjatë qëndrimit tim në një shtet ku banorët e saj janë të kapur për medhhebin hanefi. Hanefitët janë më të rreptë në meselenë e mbulimit të kokës në namaz e, në veçanti, për atë që del imam në namaz. Unë isha në aeroportin e atij shteti dhe, para udhëtimit, shkova në faltoren e aeroportit ta falja namazin. Namazfalësit më nderuan t’u prija në namaz. Nga tradita e tyre ishte ta vendosin një kuti në xhami, brenda saj vendosnin kapuça për burra. E mora një prej aty, e vendosa në kokë dhe e fala namazin. Pas namazit, njëri prej namazfalësve, i cili ishte vendas imi dhe, sipas të gjitha gjasave, punonte në fushën e punësimit të punëtorëve, kur e pa se e vendosa kapuçin në kokë, e kundërshtoi veprimin tim dhe pretendoi që e bëra për t’i kënaqur të pranishmit aty.

I thashë atij: Askush prej dijetarëve nuk e di që e ka urryer të mbulohet koka me kapuç për namaz. Vendasit nuk pranojnë që imami në namaz të jetë pa kapuç, për këtë shkak e pashë të dobishme t’i përshtatem rrethit, veçmas duke qenë në dijeni se veprimi im nuk bie ndesh me rregullat fetare.

Me përfundimin e tregimit të këtij rasti para namazfalësve në xhami në Indonezi, udhëheqësi i ligjëratës i cili i lexonte pyetjet, nisi të qeshte dhe tha:

“Nuk e lexova pyetjen e parashtruar nga një i pranishëm për ardhjen tënde kokëzbuluar dhe pa shami (saudite të njohur me emrin esh-shimag) sikur është traditë në vendin tuaj.”

Qesha edhe unë. Pyetësit ia qartësova se në Indonezi erdha prej një shteti perëndimor ku nuk e mbuloja kokën, kështu që shaminë e harrova atje.

Rastin që e rrëfeva u bë shkak që prezantuesi të ma parashtronte pyetjen që e kishte larguar, ndërsa mua m’u dha mundësia ta sqaroja realitetin e situatës ku gjendesha dhe t’i qartësoja shkaqet e saj.

– Më rëndësi të madhe për thirrësin është të kujdeset për tabiatet e njerëzve, t’i njohë mënyrat dhe zakonet e veshjeve të tyre, t’i kushtojë rëndësi kësaj çështjeje sikur që u kushton rëndësi mënyrave si duhet të trajtohen njerëzit, më pas të mundohet t’i ruajë ato e, në veçanti, aty ku nuk ka ndalesë fetare.

Pejgamberi g i kushtonte rëndësi kësaj çështjeje; për prijës nëpër fise i emërtonte bijtë e tyre dhe i merrte parasysh traditat e njerëzve. Kur dëshiroi t’u shkruante mbretërve, vendosi unazë në gishtin e tij për t’i vulosur me të letrat dhe në këtë mënyrë i respektoi traditat e këmbimit të letrave në mes pushtetarëve. Enes ibn Malik h tregon: “Pejgamberi g urdhëroi të shkruhet një letër për mbretërit (apo dëshiroi ta shkruante), e i thanë se ata nuk i lexojnë letrat po qe se nuk janë të vulosura. Për këtë shkak e vendosi një unazë nga argjendi në të cilën shkruante: Muhamedun resulullah (Muhamedi, i dërguari i  Allahut). Në mendje, më duket sikur po e shoh tani ngjyrën e bardhë (të unazës) në dorën e Pejgamberit g.”^[2]

Pejgamberi g u kushtonte rëndësi traditave që dominonin në kohën e tij, sikur mosvrasja e të dërguarve (atyre që dërgoheshin me letra apo me porosi prej mbretërve dhe pushtetarëve). Ai e ndaloi vrasjen e tyre, edhe nëse prej tyre buronte ndonjë vepër që e detyronte vrasjen e tyre.

Rasti që e përmenda më herët për ligjëratën që e mbajta kokëzbuluar zuri vend thellë në kujtesën time.

– Nga ky rast mësova se disa gjëra që ne nuk i shohim si të rëndësishme, nganjëherë mund të jenë shumë të ndjeshme te masa e gjerë. Për këtë shkak duhet të jemi të kujdesshëm gjatë mbajtjes së hutbes apo ligjëratës në forma publike e, sidomos, kur ato i mbajmë në shoqëri që dallojnë nga shoqëria jonë.

E njëjta vlen edhe për te takimet personale të kufizuara. Nuk është e hijshme të neglizhohen këto formalitete, sepse njerëzit e llogarisin si nënçmim për ta. Kjo lë një përshtypje jo të mirë për atë i cili i neglizhon ato.

Pejgamberi g e lavdëroi Eshexh Abdulkajsin h shkaku që kujdesej për dukjen dhe veshjen e bukur të tij. Hind bint el-Veza’a e kishte dëgjuar el-Veza’un të ketë thënë: “Shkuam te Pejgamberi g (në Medine) së bashku me Mundhir ibn Asimin apo Amir ibn Mundhir Eshexhin (emri i Abdulkajsit), dhe me vete e kishin një të sëmurë. Kur e pamë Pejgamberin g ne të tjerët nxituam të zbrisnim nga kafshët tona sa më parë e të shkonim t’ia puthnim dorën, ndërsa Eshexh Abdulkajsi u ndal, i lidhi kafshët tona, e mori valixhen e tij e hapi dhe i nxori rrobat e reja. Pasi u vesh me rrobat e reja (jo si të tjerët që shkuan me rrobat që i kishin të veshura gjatë rrugëtimit), erdhi te Pejgamberi g i dha selam. Pejgamberi g i tha: ‘O Eshexh! Ti i posedon dy cilësi, ato i do Allahu dhe i Dërguari i Tij: butësinë dhe maturinë.’ Eshexhi tha: ‘O i Dërguari i Allahut, a i kam të përvetësuara ato apo Allahu m’i dha prej lindjes?’ U përgjigj: ‘Allahu t’i dha ato.’ Eshexh tha: ‘Falënderimi i takon Allahut, i Cili, m’i dha këto dy cilësi që i do Allahu dhe i Dërguari i Tij.’ ”^[3]

– Po ashtu, mësova se nuk na kushton shumë nëse kujdesemi për traditat dhe qasjet e njerëzve, ndërsa mund të na kushtojë shumë shtrenjtë pakujdesia dhe pavëmendja karshi tyre. Traditat nuk lidhen me ndonjë faktor tematik dhe as që duhet të gjykohen me logjikë, apo të nxitet debat rreth justifikimit të tyre, përderisa ato nuk i kundërshtojnë rregullat e fesë apo bëhen shkaktarë për ta dëmtuar jetën e njerëzve.

Për këtë shkak, ne nuk duhet ta tolerojmë veten që t’i injorojmë gjërat që të tjerët i shohin të rëndësishme, veç për faktin se ne nuk bindemi që në to ka dobi apo se i shohim, thjesht, si formalitete.

[1] Shami tradicionale saudite që e përdorin meshkujt. (sh.p.)

[2] Buhariu (65), Muslimi (2092).

[3] Ahmedi (39/490), esenca e hadithit është te Muslimi.

Dr. Muhamed Duvejsh

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë nga libri: “Gabimet më mësuan”

Një kohë vazhdonte të më joshte ideja ta shkruaja një libër për Të rinjtë e sahabëve, por luhatesha në marrjen e vendimit, nuk dija se a t’ia filloja apo të tërhiqesha. Kështu vendosa të konsultohesha me një shok timin, i cili më dekurajoi tepër dhe më tha: “Kjo punë kërkon shumë kohë dhe përpjekje të madhe. E pamundur është që ta realizojë një individ, por duhet të jetë projekt grupor.”

Pas këtyre fjalëve nuk më mbeti tjetër përveçse ta braktisja këtë ide.

Kaloi një kohë pas konsultës me mikun tim. Një ditë duke u përgatitur për ligjëratën me temën Adoleshentët sipas një këndvështrimi tjetër, më ra në dorë një libër i cili e trajtonte një pjesë të temës që e lashë pas konsultës me shokun tim. Libri përmbante shembuj për të rinjtë e sahabëve me të cilat u argumentova në ligjëratë. Ta them të drejtën, autori i librit nuk e kishte dhënë mundin sa duhej gjatë hulumtimit, mirëpo ndikoi tek unë në rikthimin e idesë për ta shkruar librin Të rinjtë e sahabëve. Kështu vendosa të filloja e ta shkruaja librin.

Hapi i parë që duhej të merrej për ta realizuar këtë ide ishte të përcaktohej kriteri se kush duhej të përfshihej në këtë moshë prej sahabëve. M’u desh të hulumtoja në librat që e trajtonin temën e jetëpërshkrimit të sahabëve dhe t’i veçoja prej tyre ata që përputheshin me kriterin që e caktova paraprakisht në mendjen time. Radha pastaj i vinte studimit të rasteve dhe ndodhive të tyre. Këta ishin hapa që kishin nevojë për përpjekje dhe studim të gjatë.

Pasi hulumtova në librat e jetëpërshkrimeve dhe i krahasova në mes vete, e zgjodha librin El-Isabe të autorit Ibn Haxher el-Askalanij, Allahu e mëshiroftë, që prej aty t’i merrja emrat e sahabëve për librin tim. Libri dallohej nga librat e tjerë shkaku se përmbante informacione për jetepërshkrimet e sahabëve edhe prej librave të mëhershëm. Fillova me leximin e librit dhe i veçoja prej aty të gjithë emrat që i përshtateshin kriterit për librin tim.

Më pas fillova t’i tuboja rastet dhe ndodhitë e tyre. Më duhej të lexoja edhe në libra dhe burime të tjera, por nga frika se do të më iknin gjëra të rëndësishme duke u marrë me libra të tjerë, më shtyri t’ua besoja këtë përgjegjësi disa nxënësve të mi të dalluar. I ngarkova ta lexonin librin El-Isabe dhe t’i nxirrnin prej aty sahabët sipas kritereve në vijim:

– Sahabiut t’i caktohet viti i pranimit të Islamit dhe viti i vdekjes së tij.

– Të nxirren informacione nga jetëpërshkrimi i tij për ta dalluar moshën e tij, a ka qenë i vogël apo i ri në moshë.

– Të nxirren informacione për të gjithë sahabët e rinj të cilët prindërit i kanë pasur sahabë.

Ibn Haxheri librin e tij El-Isabe e ndau në katër pjesë dhe ato janë ashtu si i sqaroi vetë autori:

Pjesa e parë: Në këtë pjesë i përfshiu sahabët që shoqërimi i tyre i Pejgamberit g është vërtetuar prej transmetimeve të tyre apo prej të tjerëve, pavarësisht rrugës së transmetimit a është e saktë, apo e mirë, apo e dobët, apo janë përmendur në ndonjë lloj forme që aludon në shoqërimin e tyre të Pejgamberit g.

Pjesa e dytë: Këtu i përfshiu fëmijët sahabe të cilët kanë lindur në kohën e Pejgamberit g dhe prindërit i kanë pasur sahabë, ndërsa mosha e tyre ka qenë më e vogël se shtatëvjeçare (mosha kur fëmija i dallon gjërat), kur ndërroi jetë Pejgamberi g. Këta fëmijë janë përfshirë në mesin e sahabëve nga fakti se prindërit të porsalindurit e tyre i dërgonin te Pejgamberi g i cili me gishtin e tij ua fërkonte qiellzën e gojës me hurmë, i emërtonte dhe lutej për ta për bereqet. E gjithë kjo nënkupton se Pejgamberi g i ka takuar ata fëmijë.

Pjesa e tretë: Në këtë pjesë i përfshiu personat të cilët kanë jetuar në kohën para Islamit dhe në periudhën e Islamit, por nuk dihet ndonjë transmetim që tregon se ata kanë arritur ta takojnë apo ta shohin Pejgamberin g pavarësisht a e kanë pranuar apo nuk e kanë pranuar Islamin duke qenë i gjallë Pejgamberi g. Këta nuk janë sahabë (por u thuhet muhadramë) me unitet të dijetarëve që merren me shkencat e hadithit.

Pjesa e katërt: Këtu i përfshiu personat të cilët janë përmendur në librat e biografive të sahabëve, por  këta persona janë përmendur gabimisht, sepse nuk ishin sahabë. Këto gabime i sqaroi në këtë pjesë.^[1]

Pjesa e parë ishte më e përfshirë dhe më e gjerë me personalitete të sahabëve, prandaj, në veçanti, m’u desh të isha i kujdesshëm me këtë pjesë. Prej aty i nxora të gjithë emrat që përshtateshin me kriteret e studimit tim, më pas bëja krahasime me të dhënat që kishin arritur t’i nxirrnin nxënësit e mi, derisa e vërtetoja që emrat e sahabëve ishin të njëjtë. Nxënësit e mi e meritojnë t’i falënderoj për mundin që e dhanë së bashku me mua.

Pas kësaj nisa të lexoja hollësisht në librat e historisë dhe në leksikone, të hulumtoja në enciklopedinë e gjashtë librave të hadithit të përmbledhura në CD në atë kohë, të lexoja në transmetimet e sahabëve të rinj në moshë prej te Musnedi i imam Ahmedit, duke marrë parasysh faktin se hadithet te ky libër janë të renditura sipas emrit të sahabiut dhe transmetimet e tij.

Pastaj shfletova në librat e historisë, lexova për biografitë e tyre në librin Sijeru ealam en-nubela dhe në libra të tjerë, pastaj, për siguri, lexova në librin Esedul gaje. Materialin e këtij libri Ibn Haxheri e ka përfshirë në librin e tij. Prej meje kërkohej të hulumtoja, të lexoja dhe ta përmblidhja materialin e nevojshëm, sepse ky libër dallohej prej librave të tjerë, ata më shumë mbështeten në ide sesa në të qenët e saj lëndë shkencore.

Në fund u botua libri Të rinjtë e sahabëve dhe për këtë e falënderoj Allahun. E ndiej që është libri më i mirë që e kam shkruar, për shkak se mundin që e kam dhënë në të ka qenë diçka jo e zakonshme.

– Konsultimi është i rëndësishëm, nganjëherë bëhet shkak të të largojë prej një gjëje të papërshtatshme që e dëshiron me gjithë entuziazëm, apo të të stimulojë të vazhdosh një çështje që je i lëkundur në to, apo mund të të çojë ta ndryshosh ecurinë e projektit tënd. Në të kundërtën, jokonsultimi mund të të çojë ta lësh ndonjë ide me ndikim apo të lësh ndonjë projekt të rëndësishëm duke e kërkuar atë në vendin e gabuar.

Në këtë kontekst po e përmendi rastin me një person i cili më konsultoi për një projekt që dëshironte ta prezantonte para një organi kompetent. Atë që e dija unë ishte se ata nuk merrnin përsipër projekte të tilla. Për këtë shkak e dekurajova si shumë, mirëpo, fatmirësisht, nuk e mori për bazë konsultën time. Shkoi e prezantoi projektin para organit kompetent, ata e pranuan projektin dhe në fund doli të jetë i suksesshëm. Unë e falënderova Allahun që ky njeri nuk e mori konsultën time.

– Ajo që e mësova në temën e konsultimit është t’u largohemi personave të ngjashëm me këta:

I pari: Personit të ngutshëm, i cili shumë shpejt mahnitet me idenë pa iu qartësuar. Ai përherë e pëlqen çdo ide që i propozohet atij dhe të shtyn menjëherë ta realizosh atë.

I dyti: Personit pesimist dhe dështak. Ky lloj përherë e mendon dështimin për çdo projekt dhe menjëherë i sillen nëpër mend pengesat. Është tip tej mase i ndjeshëm karshi rreziqeve.

Prej këtij soji duhet të largohemi, sepse vazhdimisht janë pesimistë. Më kujtohet një herë ia dhashë një personi librin e parë që e pata shkruar e ai e mbushi atë me shënime që ndoshta ia tejkalonin madhësisë së librit. Kur filloi të m’i lexonte shënimet, nuk u kushtova rëndësi vërejtjeve të tij. Në fund doli libri si më mirë, elhamdulilah.

I treti: Personit joprofesionist dhe joadekuat. Specializimi në një fushë nuk është domosdo të jetë i lidhur me emërtimet e fushave shkencore. Dikush mund të jetë i profesionalizuar në fushë shkencore e tjetri të jetë i profesionalizuar në punë me përvojën e vazhdueshme. Sado që njeriu të jetë i ngritur në dijeni dhe njohje, nëse e konsulton për një çështje e cila nuk është fusha e tij, ekziston mundësi e madhe të mos përfitosh shumë prej tij, bile, ndoshta, mund të të largojë nga një gjë e rëndësishme apo projekt i suksesshëm.

Këtë mund ta shohim praktikisht në jetëpërshkrimin e Pejgamberit g i cili gjatë konsultimit e merrte mendimin e profesionistit. Kur deshi të arrinte marrëveshje për paqe me fisin Gatafan, në betejën e Ahzabit, në kompensim me dy të tretat e frutave të Medines, nuk u konsultua me Ebu Bekrin dhe as Omerin, madje me asnjërin prej muhaxhirëve (ata që emigruan prej Mekes për Medine), por e thirri Sad ibn Muadhin dhe Sad ibn Ubaden j. I konsultoi ata dy sepse ishin nga udhëheqësit e Medines, që nënkupton se çështja lidhej në rend të parë me banorët e Medines. Mendimi i të dyve ishte të mos pranonte, kështu që Pejgamberi g e mori mendimin e tyre.

Gjatë rastit kur e akuzuan në nder Aishen i, Pejgamberi g nuk e konsultoi Ebu Bekrin dhe Omerin k, por i konsultoi dy të rinjtë, Alij ibn Ebi Talib dhe Usame ibn Zejdin k. Ata dy ishin të afërt me shtëpinë e Pejgamberit g e dinin për shtëpitë e Pejgamberit g atë që të tjerët nuk e dinin. Usame ibn Zejd e shfaqi afërsinë që e ndiente për ta si familje dhe i tha: “O i Dërguari i Allahut! Pasha Allahun, familjen (gruan) tënde e njohim veç për të mirë.” Ndërsa Aliu tha: “O i Dërguari i Allahut! Allahu ty nuk t’i ngushton gjërat, ka shumë gra të tjera.^[2] Megjithatë, pyete shërbëtoren, ajo mund të të tregojë diçka nëse di.” Pejgamberi g e thirri Berirën dhe i tha: “Berira! A ke parë diçka tek Aisha që të bën të dyshosh?” Berira tha: “Jo, pasha Atë që të dërgoi ty me të vërtetën (shpalljen)! Diçka të pazakontë nuk kam parë tek ajo, përveçse që është e re (dhe e papërvojë), kur e gatuan brumin, harron dhe nuk e mbulon atë, e pastaj vjen gjeli dhe e ha brumin.”^[3]

Po ashtu e mësova se duhet t’i kemi parasysh dallimet e projekteve dhe llojllojshmërinë e tyre. Ka projekte që për to mjafton të konsultohesh me atë që është afër dhe arrin lehtë tek ai, njëkohësisht, ka projekte që detyrohesh të konsultohesh me më shumë se një person që ka përvojë, sikur te projektet që kërkojnë mund të madh dhe shpenzime të mëdha, apo te projektet të cilat janë të rrethuara me paqartësi dhe me rreziqe reale në fitim dhe humbje apo dështim.

Projektet e tilla kërkojnë konsultim të matur, diskutim dhe bisedë të hollësishme me ata që i konsulton.

Nganjëherë, ndoshta, kërkohet laramani e njerëzve që i konsulton, njëkohësisht, e konsulton atë që tek ai mbisundon guximi e më pas atë që tek ai dominon qetësi dhe maturia, pastaj në fund ti e merr vendimin dhe e bart përgjegjësinë e projektit.

[1] El-Isabe (1/155-156), Ibn Haxher.

[2] Këto fjalë ia tha Aliu shkaku që e shihte Pejgamberin g të mërzitur dhe me brenga nga situata e krijuar. (sh.p.)

[3] Buhariu (2661), Muslimi (2770).

Dr. Muhamed Duvejsh

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë nga libri: “Gabimet më mësuan”

Jam adaptuar që gjatë fjalimit me njerëzit, qoftë si hatib (i xhumasë), ligjërues, si folës në klasë shkollore, apo në mes të një grupi të njerëzve, t’i përhapi pikëpamjet e mia me shpejtësi dhe pandërprerë, derisa njëri prej tyre më pati më krahasoi me flladitësen shkaku i rrotullimeve të shumta të saj.

Nuk di, s’e kam menduar në vete kjo a është nga cilësitë e mira që i posedoj apo është cilësi e keqe.

Me siguri që këto cilësi i kanë anët e tyre pozitive; një prej tyre është se e tërheq shikimin e atij që e ke përpara teje, e rrëmben vëmendjen e atyre që janë të pranishëm dhe e sheh përmasën e komunikimit të tyre me ty. Mirëpo, megjithatë, e zbulova që i kanë edhe anët e tyre negative.

Isha në klasë duke folur para nxënësve të mi. Është e natyrshme të mos di shumë prej jetës private dhe hollësirave që ndërlidhen me jetën e tyre. Ndërkohë, hyra në temën e lidhjeve të ndaluara që e veprojnë disa të rinj me të reja dhe e trajtova gjerë e gjatë këtë pikë. Si zakonisht ua paraqita pikëpamjet e mia derisa e përfundova fjalimin dhe më pas dola.

Pas disa ditësh, më lajmëroi njëri prej nxënësve të asaj klase, me të cilin kisha lidhje miqësie, se shoku i tij i klasës i kishte thënë: “Mësuesi Muhamed fjalimin që e mbajti për lidhjet e ndaluara e kishte për mua, sepse tërë kohën po më shikonte mua.”

Nxënësi më tregoi për gabimet që kishte rënë në to shoku i tij, i cili mendonte që e synova atë në fjalimin tim. Unë, në të vërtetë, as që e dija se ai vepron gjëra të tilla, bile as që e kisha pritur prej tij të binte në gabime të tilla.

Nuk më kujtohej që gjatë fjalimit shikimin a e kisha të fokusuar drejt tij apo jo.

Prej problemeve që lindin në këso situate është keqkuptimi i shikimit. Meqenëse e shohim se kush po reagon me fjalimin tonë, kjo nuk nënkupton se motivi i reagimit të tij vjen nga përkujdesja apo mahnitja, por, ndoshta, vjen nga shqetësimi apo diçka tjetër që neve nuk na shkon në mendje.

Me sa duket përgjatë fjalimit tim ka pasur një lloj komunikimi me sy në mes meje dhe nxënësit, por sqarimi i tij negativ për pikëpamjen time më shtyu që pastaj të jem më i kujdesshëm gjatë trajtimit të temave e, veçmas, kur tema është e ndjeshme, apo flas për gabime dhe veprime që ndërlidhen me sjellje të caktuar. E kuptova që gjatë fjalimit duhet t’i largohem shikimit të personave apo të ndonjë ane të caktuar, sepse, nganjëherë, mund të vijë deri te keqkuptimi. Atë që e shikoj mendon se po e synoj pikërisht atë me fjalimin tim, apo të tjerët e mendojnë këtë.

Kur jemi duke folur rreth ndikimit të shikimit, një herë, teksa isha në Meke duke ligjëruar para një grupi njerëzish dhe, atëkohë, para se të dilte brezi i telefonave të mençur, e përdorja telefonin që i ngjasonte deri diku celularit të sotit. Ishte i modelit më të ri që ma mundësonte t’i ruaja shkrimet dhe t’i shkruaja ato, si dhe e përdorja për t’i përmbledhur pikat kryesore që do të flisja rreth tyre në ligjëratë. Ndërsa, atë kohë, në përgjithësi, telefonat që gjendeshin në treg ishin nga ata më të thjeshtit. Njëri prej të pranishmëve ishte ulur para meje më përcillte me vëmendje dhe me precizitet.

S’ka dyshim që secili folës dëshiron ta shohë se kush po bashkëvepron me fjalimin e tij dhe kush po ndikohet nga fjalët e tij. Natyra e njeriut është e tillë. Mua më mashtroi kujdesi i tij dhe më shtyri ta shikoja herë pas here. Për mua ishte një lloj i përçimit të mesazhit pozitiv për veten, kurse atij për t’ia tërhequr më tepër vëmendjen.

Pas përfundimit të ligjëratës, u ula të pija kafe me organizatorët e takimit. Pasi dola prej xhamisë, e takova atë të riun i cili qëndronte para meje në ligjëratë. Më pritte të më takonte, a mua ky fakt më bindi edhe më shumë që ishte ndikuar nga fjalimi im, duke e marrë parasysh se ai po më priste, e tash ose dëshironte të më falënderonte ose të më pyeste diçka.

Pasi më përshëndeti, më lajmëroi se merret me mjete komunikimi dhe me aparate teknike, e telefoni im ia kishte tërhequr vëmendjen dhe më pyeti: “Çfarë lloji është?”

Kur e kuptova se vëmendjen ia kishte tërhequr telefoni e jo tematika e ligjëratës dhe se reagimet e tij kishin qenë për shkak të telefonit e jo për shkak të ligjëratës, qesha në brendësinë time, por nuk i tregova për mendimet të cilat më herët m’u sollën nëpër mendje.

– Prej rastit me nxënësit e mi mësova të kujdesesha më tepër për gjuhën e syve dhe llojet e shikimeve, të jem preciz se kur të shikoj drejt atij që e kam para meje dhe kur ta largoj shikimin. Pas këtij rasti, mësova shumë se sa thellë ndikon shikimi tek të tjerët, për këtë shkak fillova të jem më i kujdesshëm se si ta shpërndaj shikimin tim kah të pranishmit.

Këtu përshihet edhe të folurit në formë aludimi që i përngjason qartësimit; disa ligjërues i mbështeten të folurit në formën aludive me nxënësit e tyre, me anëtarët e familjes së tyre apo me njërin prej tyre, mirëpo ky aludim nuk përmban në vete ndonjë tjetër shpjegim (andaj kuptohet direkt).

Situata nganjëherë kërkon qartësim, prandaj, kur i përshtatet rastit, duhet të flasim qartë. Nganjëherë situata kërkon aludim, prandaj duhet të flasim me aludim në formë të përshtatshme. Ndoshta situata kërkon heshtje, sepse ai i cili qëndron para nesh, ka mundësi ta ketë kuptuar gabimin e tij dhe të jetë vetëdijesuar për veprimin e tij.

Mirëpo, mashtrimi i njerëzve me të folurit në mënyrë aluzioni të papërshtatshëm, ndoshta ndikon më keq se që ndikon të folurit e qartë të cilin e kuptoi personi në fjalë.

Dr. Muhamed Duvejsh

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë nga libri: “Gabimet më mësuan”

U nisa për udhëtim. Para se të hipja në aeroplan, më telefonoi një vajzë. Pyetja e saj ishte rreth një personi të sëmurë psiqikisht, i cili po kurohej me ilaçe për sëmundjen e tij dhe ky person nëse shkon ta kërkojë ndonjë vajzë për fejesë, a do të duhej ta lajmëronte familjen e vajzës për gjendjen e tij shëndetësore, duke marrë parasysh faktin se sëmundja e tij llogaritet e metë.

Përgjigjja ime ishte: Po, detyrohet ta lajmërojë familjen nëse ata nuk janë të njoftuar paraprakisht me gjendjen e tij.

Vajza më tha: “Unë jam e martuar me një person të sprovuar me sëmundje psikike. Ai, para se të vinte ta kërkonte dorën time për fejesë, është konsultuar me ty se a duhej t’i tregonte familjes së vajzës për gjendjen e tij! Ti i ke thënë se nuk e ka të patjetërsueshme ta lajmërojë familjen time.”

Fjalët e saj më ranë si rrufe mbi kokë, u shtanga dhe u trondita, nuk dija si t’i përgjigjesha dhe çfarë t’i thosha. Isha nisur për në udhëtim dhe nuk kisha as kohë t’i mendoja mirë fjalët e saj, ndërkohë i thashë: Nuk më kujtohet që kjo ka ndodhur, sepse qëndrimi im për raste të tilla është i njohur dhe i qartë. Unë njeriun me sëmundje psikike e llogaris me të meta, kështu që shumë njerëz nëse e dinë se ka probleme të tilla, nuk ia japin vajzën e tyre për grua.

M’i tha një sërë fjalësh qortimi, e la të gjithë fajin mbi mua për atë që i ndodhi dhe papritur ma mbylli telefonatën.

Dynjaja mu soll rreth e rrotull, ndjeva dhembje të madhe dhe u ngushtova. Si mundem që unë të jem shkak për vuajtjen e kësaj vajze?! U mundova ta kujtoja rastin se me të vërtetë a kishte ndodhur kjo prej meje. Nuk më kujtohej gjë. Ajo që e di për veten është se harroj shumë, megjithatë, prapëseprapë, nëse mua nuk më kujtohet rasti, kjo s’do të thotë se patjetër rasti nuk ka ndodhur.

Ky lloj i gabimit është prej atij lloji që nuk mund të përmirësohet, ndërsa kërkimfalja në këtë rast nuk ka ndonjë vlerë, ngase kërkimfalja nuk i lehtëson gjurmët e problemit, bile mund t’i shtojë në shpirtin e njeriut.

Kjo ngjarje ma kujtoi rastin e një të riu i cili nuk e përmbante veten dhe nuk i kontrollonte dot lëvizjet e tij. Rasti pati ndodhur në një dasmë në prezencën time. Atë natë vëllai i të porsamartuarit kishte veshur veshje që i përshtatej rastit, ndërkohë ky i riu i cili nuk rrinte rehat, u përplas me personin që i bartte gotat e çajit dhe të gjitha ato ranë mbi vëllanë e të porsamartuarit. Për t’u befasuar ishte qëndrimi i të riut, veç u kthye kah i vëllai i të porsamartuarit dhe me shumë ftohësi i tha: “Kërkoj falje”, dhe pastaj iku.

Vëllai i të sapomartuarit u ndal dhe me gjithë habi tha: “Çfarë është kjo? A kështu me shumë thjeshtësi më thotë ‘më fal’ dhe pastaj ik?!”

Llogaris që rasti im me vajzën nuk ishte më pak i keq se rasti i këtij të riu, bile rasti im ishte më i rëndë, sepse kulmi i dëmit të tij ishte që vëllai i të sapomartuarit t’i ndërronte rrobat që ishin përlyer me çaj, ndërsa unë me këshillën dhe mendimin tim, ndoshta, kam qenë shkaktar ta shkatërroj një familje dhe ta shkatërroj jetën e një vajze e cila u martua me një të sëmurë psikik. Po supozojmë që pas martesës së saj ka arritur të ndahet prej tij, megjithatë mundësitë e saj për martesë me dikë tjetër do të ishin më të vogla.

Koha po ecte në aeroplan, a unë i përjetoja dhembjet e problemit dhe po mundohesha t’i rezistoja mërzisë. Pasi zbrita nga aeroplani, ia dërgova vajzës një mesazh, i kërkova falje dhe i tregova se kërkimfalja ime për rastin e saj nuk mjaftonte. Edhe një herë ia vërtetova fjalët se nuk më kujtohej që ndokujt i kisha thënë ashtu, megjithatë nëse kishte dalë diçka e tillë prej meje, nuk mund të ketë qenë më shumë se një këndvështrim dhe interpretim imi. Mesazhin që ia dërgova, nuk ma ktheu.

– Nga natyra jam i tillë që kur konsultohem për raste të ndjeshme, nuk anoj të marr vendime të guximshme, sikur t’i them dikujt ta divorcojë gruan e tij, apo ta drejtojë gruan që të kërkojë divorc nga burri i saj, përveç në raste të rralla kur e shoh domosdoshmëri si në rastet e tradhtisë dhe të ngjashmeve me të. Në shumicën e rasteve kujdesem të mos e jap mendimin e prerë. Për atë që kërkon nga unë ta këshilloj, kjo nuk është nga soji i tradhtisë, mirëpo mendimi i rreptë i ka pasojat e veta. Kur e këshillon gruan të bëjë durim me burrin e saj apo e këshillon burrin të bëjë durim me gruan e tij, edhe nëse këshilla është e gabuar në këtë rast, prapëseprapë pasojat i ka më të lehta se ta këshillosh të divorcohen.

E njëjta gjë është kur një person konsultohet me ty për ta braktisur punën e tij apo për marrjen e një hapi të ri në jetën e tij, ti duhet të matesh mirë para se të japësh mendim të guximshëm, sepse ka mundësi të ndikojë për të keq në jetën dhe të ardhmen e tij.

Më mërziti shumë rasti i asaj vajze. Mendja më rrinte aty dhe nuk po gjeja qetësi. Derisa një ditë më telefonoi të më kërkonte falje dhe më tha: “E zbulova se nuk kishte qenë ashtu si mendoja, burri e pranoi dhe ma vërtetoi se gjatë konsultimit me ty i ke thënë se patjetër duhet ta lajmërosh familjen e vajzës për gjendjen tënde shëndetësore, megjithatë ai nuk ka punuar sipas këshillës sate.”

Fjalët e saj ma larguan brengën derisa mora frymë lirshëm dhe thashë: Elhamdulilah (Falënderimi i takon Allahut)! Unë këtë e di për veten dhe për këtë çështje kështu mendoj. Vajzën nuk e fajësova fare për asnjë fjalë që ma drejtoi, sepse, në të vërtetë, po të ishte kjo gjë ashtu si ajo mendonte, do t’i kisha merituar më shumë se ato fjalë që m’i tha.

Këtu në këtë rast unë nuk pata asnjë faj, mirëpo si ndodhi më tronditi shumë, derisa më futi në një pozitë të mendoja që kam rënë në gabim të rëndë që nganjëherë bien disa. Bëhet fjalë për çështjen e konsultimit që disa nuk e marrin me seriozitet; për personin që kërkon këshillë prej atij që di, ndërsa ky e dëgjon këshillën në gjendje të papërshtatshme dhe më pas ngutet në dhënien e mendimit të tij. E jep mendimin e tij duke ecur rrugës, duke blerë, duke shfletuar libër, apo duke folur me shokët e tij, kështu që nuk i mendon mirë pasojat e mendimit që e jep dhe gjurmët e tij se si ndikojnë tek të tjerët.

Ai që e merr këshillën, ka besim të madh te fjala e atij që e jep këshillën, derisa e pranon pa e menduar apo pa e diskutuar atë në shenjë respekti dhe besimi të plotë për mendimin e këshilluesit dhe përvojën së tij të gjatë.

Ky fakt e ngarkon këshilluesin me përgjegjësi të madhe, në veçanti, kur janë në pyetje mendimet e rrepta dhe situatat e ndjeshme. Këshilluesi duhet të jetë i guximshëm që të kërkojë kohë për të menduar më mirë (rreth konsultës që ia bëri personi) apo edhe të kërkojë falje e mos të japë mendim fare.

– Prej këtij rasti mësova se duhet ta dëgjoj mirë atë që kërkon të konsultohet, të ndalem gjatë para se të jap çfarëdolloj mendimi, t’i marr parasysh detajet që ndikojnë në dhënien e mendimit dhe të pyes për to para se t’ia paraqes mendimin tim atij që kërkon konsultë.

– Dhe mësova ta ngarkoj me përgjegjësi atë që kërkon këshillë duke i thënë: Ky është mendimi im sipas informacioneve që ti m’i ke dhënë. Mendimi im mbetet i varur nga personaliteti, nga mënyra e të menduarit tim dhe nga madhësia e informacioneve që i mora rreth temës. Që nënkupton se kjo të ngarkon më tepër me përgjegjësi për marrjen e vendimit.

– Po ashtu mësova se atij që më konsulton, t’ia prezantoj më shumë se një zgjidhje, sidomos kur situata është e tillë që përshtatet të jepen disa zgjidhje, të jetë i mundshëm zbatimi dhe krahasimi në të mes tyre. Pastaj ia qartësoj rrjedhojat për çdo zgjidhje. Nga këndvështrimi im kjo është shumë me rëndësi, sepse personit ia ngarkon pasojat e vendimmarrjes së tij. Po ashtu kjo ndihmon në zhvillimin e të menduarit te njerëzit dhe i rrit aftësitë e tyre të kenë vetëbesim në vendimmarrje.

U nisa për udhëtim. Para se të hipja në aeroplan, më telefonoi një vajzë. Pyetja e saj ishte rreth një personi të sëmurë psiqikisht, i cili po kurohej me ilaçe për sëmundjen e tij dhe ky person nëse shkon ta kërkojë ndonjë vajzë për fejesë, a do të duhej ta lajmëronte familjen e vajzës për gjendjen e tij shëndetësore, duke marrë parasysh faktin se sëmundja e tij llogaritet e metë.

Përgjigjja ime ishte: Po, detyrohet ta lajmërojë familjen nëse ata nuk janë të njoftuar paraprakisht me gjendjen e tij.

Vajza më tha: “Unë jam e martuar me një person të sprovuar me sëmundje psikike. Ai, para se të vinte ta kërkonte dorën time për fejesë, është konsultuar me ty se a duhej t’i tregonte familjes së vajzës për gjendjen e tij! Ti i ke thënë se nuk e ka të patjetërsueshme ta lajmërojë familjen time.”

Fjalët e saj më ranë si rrufe mbi kokë, u shtanga dhe u trondita, nuk dija si t’i përgjigjesha dhe çfarë t’i thosha. Isha nisur për në udhëtim dhe nuk kisha as kohë t’i mendoja mirë fjalët e saj, ndërkohë i thashë: Nuk më kujtohet që kjo ka ndodhur, sepse qëndrimi im për raste të tilla është i njohur dhe i qartë. Unë njeriun me sëmundje psikike e llogaris me të meta, kështu që shumë njerëz nëse e dinë se ka probleme të tilla, nuk ia japin vajzën e tyre për grua.

M’i tha një sërë fjalësh qortimi, e la të gjithë fajin mbi mua për atë që i ndodhi dhe papritur ma mbylli telefonatën.

Dynjaja mu soll rreth e rrotull, ndjeva dhembje të madhe dhe u ngushtova. Si mundem që unë të jem shkak për vuajtjen e kësaj vajze?! U mundova ta kujtoja rastin se me të vërtetë a kishte ndodhur kjo prej meje. Nuk më kujtohej gjë. Ajo që e di për veten është se harroj shumë, megjithatë, prapëseprapë, nëse mua nuk më kujtohet rasti, kjo s’do të thotë se patjetër rasti nuk ka ndodhur.

Ky lloj i gabimit është prej atij lloji që nuk mund të përmirësohet, ndërsa kërkimfalja në këtë rast nuk ka ndonjë vlerë, ngase kërkimfalja nuk i lehtëson gjurmët e problemit, bile mund t’i shtojë në shpirtin e njeriut.

Kjo ngjarje ma kujtoi rastin e një të riu i cili nuk e përmbante veten dhe nuk i kontrollonte dot lëvizjet e tij. Rasti pati ndodhur në një dasmë në prezencën time. Atë natë vëllai i të porsamartuarit kishte veshur veshje që i përshtatej rastit, ndërkohë ky i riu i cili nuk rrinte rehat, u përplas me personin që i bartte gotat e çajit dhe të gjitha ato ranë mbi vëllanë e të porsamartuarit. Për t’u befasuar ishte qëndrimi i të riut, veç u kthye kah i vëllai i të porsamartuarit dhe me shumë ftohësi i tha: “Kërkoj falje”, dhe pastaj iku.

Vëllai i të sapomartuarit u ndal dhe me gjithë habi tha: “Çfarë është kjo? A kështu me shumë thjeshtësi më thotë ‘më fal’ dhe pastaj ik?!”

Llogaris që rasti im me vajzën nuk ishte më pak i keq se rasti i këtij të riu, bile rasti im ishte më i rëndë, sepse kulmi i dëmit të tij ishte që vëllai i të sapomartuarit t’i ndërronte rrobat që ishin përlyer me çaj, ndërsa unë me këshillën dhe mendimin tim, ndoshta, kam qenë shkaktar ta shkatërroj një familje dhe ta shkatërroj jetën e një vajze e cila u martua me një të sëmurë psikik. Po supozojmë që pas martesës së saj ka arritur të ndahet prej tij, megjithatë mundësitë e saj për martesë me dikë tjetër do të ishin më të vogla.

Koha po ecte në aeroplan, a unë i përjetoja dhembjet e problemit dhe po mundohesha t’i rezistoja mërzisë. Pasi zbrita nga aeroplani, ia dërgova vajzës një mesazh, i kërkova falje dhe i tregova se kërkimfalja ime për rastin e saj nuk mjaftonte. Edhe një herë ia vërtetova fjalët se nuk më kujtohej që ndokujt i kisha thënë ashtu, megjithatë nëse kishte dalë diçka e tillë prej meje, nuk mund të ketë qenë më shumë se një këndvështrim dhe interpretim imi. Mesazhin që ia dërgova, nuk ma ktheu.

– Nga natyra jam i tillë që kur konsultohem për raste të ndjeshme, nuk anoj të marr vendime të guximshme, sikur t’i them dikujt ta divorcojë gruan e tij, apo ta drejtojë gruan që të kërkojë divorc nga burri i saj, përveç në raste të rralla kur e shoh domosdoshmëri si në rastet e tradhtisë dhe të ngjashmeve me të. Në shumicën e rasteve kujdesem të mos e jap mendimin e prerë. Për atë që kërkon nga unë ta këshilloj, kjo nuk është nga soji i tradhtisë, mirëpo mendimi i rreptë i ka pasojat e veta. Kur e këshillon gruan të bëjë durim me burrin e saj apo e këshillon burrin të bëjë durim me gruan e tij, edhe nëse këshilla është e gabuar në këtë rast, prapëseprapë pasojat i ka më të lehta se ta këshillosh të divorcohen.

E njëjta gjë është kur një person konsultohet me ty për ta braktisur punën e tij apo për marrjen e një hapi të ri në jetën e tij, ti duhet të matesh mirë para se të japësh mendim të guximshëm, sepse ka mundësi të ndikojë për të keq në jetën dhe të ardhmen e tij.

Më mërziti shumë rasti i asaj vajze. Mendja më rrinte aty dhe nuk po gjeja qetësi. Derisa një ditë më telefonoi të më kërkonte falje dhe më tha: “E zbulova se nuk kishte qenë ashtu si mendoja, burri e pranoi dhe ma vërtetoi se gjatë konsultimit me ty i ke thënë se patjetër duhet ta lajmërosh familjen e vajzës për gjendjen tënde shëndetësore, megjithatë ai nuk ka punuar sipas këshillës sate.”

Fjalët e saj ma larguan brengën derisa mora frymë lirshëm dhe thashë: Elhamdulilah (Falënderimi i takon Allahut)! Unë këtë e di për veten dhe për këtë çështje kështu mendoj. Vajzën nuk e fajësova fare për asnjë fjalë që ma drejtoi, sepse, në të vërtetë, po të ishte kjo gjë ashtu si ajo mendonte, do t’i kisha merituar më shumë se ato fjalë që m’i tha.

Këtu në këtë rast unë nuk pata asnjë faj, mirëpo si ndodhi më tronditi shumë, derisa më futi në një pozitë të mendoja që kam rënë në gabim të rëndë që nganjëherë bien disa. Bëhet fjalë për çështjen e konsultimit që disa nuk e marrin me seriozitet; për personin që kërkon këshillë prej atij që di, ndërsa ky e dëgjon këshillën në gjendje të papërshtatshme dhe më pas ngutet në dhënien e mendimit të tij. E jep mendimin e tij duke ecur rrugës, duke blerë, duke shfletuar libër, apo duke folur me shokët e tij, kështu që nuk i mendon mirë pasojat e mendimit që e jep dhe gjurmët e tij se si ndikojnë tek të tjerët.

Ai që e merr këshillën, ka besim të madh te fjala e atij që e jep këshillën, derisa e pranon pa e menduar apo pa e diskutuar atë në shenjë respekti dhe besimi të plotë për mendimin e këshilluesit dhe përvojën së tij të gjatë.

Ky fakt e ngarkon këshilluesin me përgjegjësi të madhe, në veçanti, kur janë në pyetje mendimet e rrepta dhe situatat e ndjeshme. Këshilluesi duhet të jetë i guximshëm që të kërkojë kohë për të menduar më mirë (rreth konsultës që ia bëri personi) apo edhe të kërkojë falje e mos të japë mendim fare.

– Prej këtij rasti mësova se duhet ta dëgjoj mirë atë që kërkon të konsultohet, të ndalem gjatë para se të jap çfarëdolloj mendimi, t’i marr parasysh detajet që ndikojnë në dhënien e mendimit dhe të pyes për to para se t’ia paraqes mendimin tim atij që kërkon konsultë.

– Dhe mësova ta ngarkoj me përgjegjësi atë që kërkon këshillë duke i thënë: Ky është mendimi im sipas informacioneve që ti m’i ke dhënë. Mendimi im mbetet i varur nga personaliteti, nga mënyra e të menduarit tim dhe nga madhësia e informacioneve që i mora rreth temës. Që nënkupton se kjo të ngarkon më tepër me përgjegjësi për marrjen e vendimit.

– Po ashtu mësova se atij që më konsulton, t’ia prezantoj më shumë se një zgjidhje, sidomos kur situata është e tillë që përshtatet të jepen disa zgjidhje, të jetë i mundshëm zbatimi dhe krahasimi në të mes tyre. Pastaj ia qartësoj rrjedhojat për çdo zgjidhje. Nga këndvështrimi im kjo është shumë me rëndësi, sepse personit ia ngarkon pasojat e vendimmarrjes së tij. Po ashtu kjo ndihmon në zhvillimin e të menduarit te njerëzit dhe i rrit aftësitë e tyre të kenë vetëbesim në vendimmarrje.

Dr. Muhamed Duvejsh

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë nga libri: “Gabimet më mësuan”

Tema e studimit tim në periudhën e magjistraturës ishte Vlerësimi i përgatitjes së mësuesit të Kuranit Fisnik në rajonin e Riadit^[1].

Natyra e studimit tim kërkonte prej meje t’i vizitoja të gjithë mësuesit e lëndës së Kuranit në shkollat fillore atëkohë, të cilët, përafërsisht, ishin nëntëdhjetë mësues.

Pasi e përfundova temën e magjistraturës dhe e mbrojta para komisionit, pranova një thirrje nga Administrata e Vetëdijësimit Islam në rajonin e Riadit që të merrja pjesë në takimin e organizuar për drejtorët e shkollave të memorizimit të Kuranit. Qëllimi i tyre ishte që unë t’i demonstroja konkluzionet e studimit tim para drejtorëve të shkollave, duke e pasur parasysh se mësimdhënia e Kuranit ishte fusha e specializimit të tyre dhe ajo që u interesonte.

Shkova në takim. Ndërkohë më kaploi një shqetësim se nuk do të pranohej ndonjë konkluzion nga studimi im, ngase natyra e studimit shkencor dallon nga faktet që i monitoron drejtori i shkollës përgjatë punës që e zhvillon me mësuesin e Kuranit. Shumica e drejtorëve fokusohen në disiplinën e mësuesit dhe nivelin e memorizimit të tij, nivelin e memorizimit të nxënëseve etj.

Gjersa natyra e studimit shkencor përfshin përcaktimin e hollësishëm për përgatitjen e mësuesit të Kuranit dhe fokusohet në ato shkathtësi që duhet t’i posedojë dhe t’i përmbushë me mjeshtëri. Pra, studimi synon ta vlerësojë përmasën e realizimit të gjithë asaj që u përmend më herët te mësuesi.

Mirëpo, realisht më befasoi për të mirë reagimi i tyre, i mirëpritën dhe i miratuan konkluzionet. Ndoshta ato përputheshin me rolin e drejtorit, duke marrë parasysh faktin se drejtori është përgjegjës dhe drejtues.

Pas këtij takimi, drejtori i shkollës ku mësonin fëmijët e mi propozoi t’i mblidhte mësuesit e lëndës së Kuranit dhe unë t’ua prezantoja studimin tim. Ofertën e tij e pranova me zemërgjerësi. Shkova në takim me plot entuziazëm, duke i marrë parasysh mbresat e mira që i gjeta në takimin me drejtorët e shkollave fillore.

E prezantova studimin para mësuesve ashtu sikur e prezantova më herët para drejtorëve, duke u përkujdesur ta shkurtoja në disa pika që t’i përshtatej kohëzgjatjes së përcaktuar të takimit.

Por, në fund nuk doli mirë! M’u dha një goditje e rëndë që nuk e prisja. Nuk e mora parasysh që mësuesit në shkallë të parë përkujdesen për konkluzionet e studimit, ngase ato e përshkruajnë përgatitjen dhe punën e tyre, ndërsa drejtorët studimin e pranuan me një pamje krejtësisht tjetër, ngase aty nuk përshkruhej përgatitja dhe puna e tyre. Pra, dy qëndrime krejtësisht ndryshe.

Edhe pse konkluzionet e studimit nuk konstatonin se përgatitja e mësuesve në shkollat e tyre ishte i keq, megjithatë natyra e studimit kërkonte shfaqjen e dobësive, ashtu si i shfaqte edhe anët e shquara.

Kartela e posaçme për vërejtje përmbante një studim rreth disa frazave që numri i tyre arrinte deri në gjashtëdhjetë fraza. Çdo fraze i jepej theks i veçantë sikur frazës tjetër, mirëpo te studimi shkencor kjo gjë nuk synohet, sepse aty janë disa fraza që simbolizojnë peshë të madhe dhe trajtimi i tyre përgjatë studimit zhvillohet me përqindje.

Që nënkupton: Sa është numri i frazave që janë realizuar me nivel të lartë?

Sa është numri i frazave që janë realizuar me nivel të mesëm?

Sa është numri i frazave që janë realizuar me nivel të dobët?

S’ka dyshim se ka fraza që nuk janë realizuar te mësuesit, apo janë realizuar, por me nivel të dobët; andaj kur themi (dy të tretat e frazave janë realizuar me nivel të dobët), kjo nuk nënkupton se produktiviteti i mësuesit përbën veç një të tretën.

Thënë shkurt, u ballafaqova me replika të forta. Mësuesit në atë takim m’u drejtuan me kritika të ashpra, derisa njëri prej tyre më tha: “Si mund njeriu të nxjerrë një studim të paanshëm teksa ai rri ulur në zyrë të vet, duke shkruar dhe folur larg fushëveprimit?!”

Buzëqesha dhe thashë: Ju jeni në dijeni që unë këtë studim nuk e kam shkruar në zyrë, por kam zbritur në mejdan dhe e kam vizituar çdo mësues të Kuranit në rajonin e Riadit.

Më pas u mundova ta zbusja atmosferën e nxehtë të takimit, megjithatë gjërat nuk kthehen prej ku fillojnë.

Njerëzit karshi shumë temave që nuk u interesojnë qëndrojnë indiferentë. Kur ata nuk i prek tema, janë në gatishmëri të plotë të pranojnë çdo rezultat nga specialisti i fushës apo studiuesi. Mirëpo, kur studimi lidhet me ta, në përgjithësi, nuk i pranojnë aq lehtë studimet nëse nuk përputhen me informacionet dhe pikëpamjet e mëparshme të tyre.

Si shembull, kur flasim për natyrën e gruas para grave, apo për natyrën e adoleshentit para adoleshentëve, apo për natyrën e të moshuarit para të moshuarve; shumë prej tyre nuk i pranojnë kritikat tona, edhe nëse janë të vërteta dhe të vërtetuara me studim shkencor.

Po qe se do të më kthehej koha edhe një herë, do t’i lija anash disa konkluzione të studimit që nuk kishin ndonjë vlerë të madhe dhe nuk do të hyja në hollësirat që ua prezantova drejtorëve, ndërsa mësuesve do t’u thosha qysh në takimin e parë:

Ajo që juve do t’jua prezantoj e përfaqëson nivelin e përgatitjes së mësuesve sipas studimit që unë e kam arritur përgjatë vizitave të mia te të gjithë mësuesit e Kuranit në rajonin e Riadit dhe që numri i tyre arrinte nëntëdhjetë. Kjo nënkupton se këto konkluzione me të gjitha hollësirat e tyre nuk i përshtaten çdo mësuesi, madje as që ka gjasa të paramendohet kjo gjë.

Më pas, do t’ua demonstroja konkluzionet që i shfaqin anët e shquara në përgatitjen e tyre e që ato janë shumë; ku prej tyre përmendet, në formë shembulli dhe jo përkufizimi, se mësuesit e zotëronin mirë përmendsh Kuranin dhe punën e punonin me shkathtësi duke pasur parasysh se gjatë leximit tek ata nuk pashë ndonjë gabim të shquar, përkundrazi shumica e tyre i zotëronin mirë rregullat e texhvidit si dhe te shumica prej tyre pashë që nxënësit i trajtonin me edukatë dhe sjellje të mirë.

Të gjitha këto janë anë kryesore dhe, po qe se do t’i përmendja në fillim të fjalimit tim dhe të fokusohesha në to, e më pas t’ua prezantoja anët e dobëta, ndoshta do ta pranonin studimin tim dhe do ta realizoja atë që e synoja.

Më dha shumë dhembje reagimi i mësuesve, në mënyrë të veçantë fakti se shumë prej të pranishmëve ishin mësuesit e fëmijëve të mi dhe një numër prej tyre ishin nxënësit e mi (të cilët e kishin kryer shkollimin dhe ishin bërë mësues), ngase shkolla ku e mbaja fjalimin ishte afër lagjes ku jetoja.

– Mirëpo, sidoqoftë, nga kjo situatë mësova se disa gabime janë çmimi për t’i mbajtur mend mirë disa çështje të rëndësishme. Ndoshta mësuesit e kanë harruar këtë situatë apo ka mbetur në kujtesën e tyre nën hijen e turbulluar, ndërsa unë nga kjo situatë mësova diçka që nuk e harrova.

– Po ashtu, mësova se me rëndësi të madhe është të parashikojmë reagimin e njerëzve e, veçanërisht, të atyre që tema i prek personalisht apo bie ndesh me bindjet e tyre. Kjo nuk nënkupton fshehjen e realiteteve, por qëllimi është të zgjidhet mënyra më e përshtatshme dhe frazat më të buta gjatë prezantimit të tyre.

Pejgamberi g e kishte parasysh këtë botëkuptim. Kur Abdullah ibn Ubej tha: “Pasha Allahun, nëse kthehemi në Medine, pa dyshim, i fuqishmi do t’i dëbojë të dobëtit nga ajo!” Omer ibn el-Hatabi h reagoi duke thënë: “O i Dërguar i Allahut! Më lër t’ia heq kokën këtij hipokriti!” Pejgamberi g tha: “Lëre, që njerëzit mos të thonë se Muhamedi po i mbyt shokët e tij.”^[2]

Pejgamberi g e la rindërtimin e Qabesë sipas themeleve të para që i vuri Ibrahimi n ngaqë e kishte parasysh gjendjen e njerëzve. Aisha i tregon se Pejgamberi g i tha asaj: “A nuk po e sheh që populli yt kur e ka ndërtuar Qabenë, nuk e ka bërë sipas themeleve të para që i vuri Ibrahimi n?” I thashë: “O i Dërguari i Allahut, a nuk po e kthen ta rindërtosh sipas tyre?” Pejgamberi g tha: “Po të mos ishte populli yt i ri në Islam, do ta bëja atë.”^[3]

Indikacioni i këtyre argumenteve dhe ngjarjet profetike janë të shumta, të cilat na tregojnë se duhet të jemi të vëmendshëm karshi reagimeve të njerëzve e mos të jemi neglizhentë ndaj tyre, edhe pse këto reagime të njerëzve nuk do të thotë se janë udhëzuesi i vetëm.

– Po ashtu mësova se nganjëherë shumë nga detajet nuk janë të dobishme dhe s’ka nevojë të përmenden para njerëzve, sepse mund t’i çojë njerëzit të ikin apo ta refuzojnë të vërtetën që duam t’ua prezantojmë.

Hatibi (ligjëruesi në ditën e xhuma) apo thirrësi në fenë e Allahut flet për një dukuri prej dukurive; e përmendin ndonjë hadith të izoluar e të rrallë, apo ndonjë rast të pazakontë, apo ndonjë gjurmë ose rrëfim për dikë nga të parët tanë të drejtë, kështu që njerëzit i angazhon me detaje të pabaza duke e lënë anash thelbin e fjalimit të tij. E mospranimi i këtyre argumenteve bëhet pengesë për njerëzit për ta parë bukurinë e asaj që e dëgjojnë.

Gjatë përmirësimit në rrafshin shoqëror dhe gjatë dialogut për paqësim në mes të palëve të grindura, mund të përmenden disa hollësi të panevojshme e të pavlera, por që i bën keq dëgjuesit dhe i jep dialogut kah tjetër, saqë fillohet të debatohet rreth hollësirave, në vend të thelbit të tematikës.

Në kritikat shkencore dhe ideologjike shpeshherë ndodh që gjërat e imëta e të izoluara të të largojnë nga thelbi i kritikës reale si dhe më tepër largojnë nga marrja me thelbin sesa që largojnë nga gjërat jothelbësore.

Në raportet familjare, në raportet e punës në mes të drejtorit dhe nëpunësit, në mes të kolegëve dhe ortakëve, më primare është të largohemi nga hollësirat që nuk kanë vlerë dhe të angazhohemi me atë që është më e rëndësishme dhe më me vlerë.

– Po ashtu, mësova se kur është në pyetje çështja personale, njerëzit janë të ndjeshëm dhe rëndë është të stolisen me objektivizëm; kur punonjësi merret në llogari për mangësitë e tij në punë, me shumë seriozitet nis ta mbrojë dhe ta justifikojë veten. Njëjtë mund të thuhet për nxënësin kur kritikohet për punën e tij e, aq më tepër, kjo vërehet kur një njeri që është me pozitë më të ulët, e kritikon një tjetër me pozitë më të lartë se ai.

Prej gjërave që e kundërshtojnë natyrën njerëzore është të kërkohet prej njerëzve objektivizëm i lartë në rastet që ndërlidhen me ta dhe me çështjet e tyre personale.

Kjo na jep shkas që kur të flasim me të tjerët rreth gjërave personale dhe që ndërlidhen me ta, të hulumtojmë për një mundësi më të përshtatshme për të hyrë në temë.

Sikur që kjo na jep shkas në të njëjtën kohë të luftojmë me veten, të orvatemi t’i pranojmë këshillat dhe t’ia qartësojmë vetes se kërkimfalja për çdonjërin është e mundshme.

– Po ashtu, mësova se kur njerëzit ikin prej nesh, ne duhet të ndalemi me veten dhe ta rishikojmë atë. Kur njerëzit nuk i pranojnë fjalët tona, as i pranojnë sjelljet dhe trajtimin tonë, shpeshherë kjo na shtyn të flasim për ta, kinse ata po tregohen të padurueshëm, apo se disa prej tyre janë të dobët në fe apo se i pasojnë tekat, kinse kërkojnë të lihen rehat dhe e duan vetëm atë njeri që i lë të shkojnë pas qejfeve të tyre.

S’ka dyshim që njerëzit kanë diçka prej këtyre gjërave, megjithatë kjo s’do të thotë që domosdo t’u ngarkojmë përgjegjësi çdoherë dhe në çdo situatë. Kur kundërshtimi apo kritika e tyre është e përgjithshme dhe jo e pazakontë, kjo aludon se gabimi është yni.

Nijeti ynë i sinqertë dhe fakti se fjalët dhe mësimet tona janë goxha të sakta, nuk nënkupton se qëndrimi ynë tërësisht është i shëndoshë. Qëndrimet kanë relativitet të lartë dhe ato nuk mund të përthekohen si e vërtetë e tërësishme dhe gabim i tërësishëm.

[1] Riadi është kryeqyteti i Arabisë Saudite (sh.p.)

[2] Buhariu (4907), Muslimi (2584).

[3] Buhariu (1583), Muslimi (1333).

Dr. Muhamed Duvejsh

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë nga libri: “Gabimet më mësuan”

Njeriu nuk shpëton nga rënia në gabime, në forma të ndryshme dhe në sfera të shumta, megjithatë fushat e gabimit mundemi t’i prezantojmë përmes dy dimensioneve kryesore, të cilat janë:

Dimensioni i parë: Gabimet që bëhen ndaj Allahut të Madhërishëm:

Prej kur Allahu e krijoi Ademin ekziston konflikt i vazhdueshëm në mes të shejtanit dhe Ademit dhe bijve të tij. Në këtë mënyrë shejtani e joshi Ademin dhe Havën, i nxiti të gabojnë ndaj Allahut dhe hëngrën nga pema që e kishin të ndaluar të hanin prej saj. Kjo ishte arsyeja që Allahu i zbriti Ademin dhe Havën në Tokë, prej aty ku e kishin zanafillën e krijimit të tyre, që të jenë mëkëmbës në të.

Shejtani u betua se do ta marrë çdo rrugë të mundshme dhe do ta zbukurojë çdo derë për ta mashtruar birin e Ademit. Allahu për kurthën e shejtanit thotë: “Ai tha: ‘Për shkak se Ti më flake tej, unë do t’u zë pritë njerëzve në rrugën Tënde të drejtë e do t’u qasem atyre nga përpara dhe nga mbrapa, nga e djathta dhe nga e majta, e kështu Ti do të vëresh se shumica prej tyre nuk të janë mirënjohës!’ ” (El-Earaf: 16-17)

Pas përshkrimit të rrëfimit të Ademit dhe shejtanit, Allahu e paralajmëroi të birin e Ademit nga intrigat dhe joshjet e shejtanit. Allahu thotë: “O bijtë e Ademit, le të mos ju mashtrojë kurrsesi djalli, ashtu si i nxori prindërit tuaj nga Xheneti, duke ua zhveshur rrobat për t’iu dukur vendet e turpshme! Ai dhe shpura e tij ju sheh, prej nga ju nuk i shihni ata. Ne i kemi bërë djajtë të afërm të atyre që nuk besojnë.” (El-Earaf: 27)

I biri i Ademit gabimin e tij ndaj Allahut e shfaq përmes mëkatit, ose duke e lënë një obligim fetar, ose duke e bërë një ndalesë.

Robi duhet të kujdeset për kufijtë e Allahut, të jetë vigjilent në vazhdimësi nga rënia në gjynah dhe zemra e tij ta ndiejë gjynahun si të madh karshi Krijuesit dhe Zotërisë së tij, pavarësisht gjynahut a është i vogël apo i madh. Njeriut jo çdoherë i jepet mundësia për t’u penduar, nganjëherë i jepet mbarësi të pendohet e nganjëherë jo, por edhe pendimi i tij mund të pranohet dhe të refuzohet, shkaku i josinqeritetit në të.

Andaj, i biri i Ademit nëse bie në gjynah, le të ketë kujdes nga nënvlerësimi dhe përbuzja e gabimit, duke u justifikuar se njeriu nuk mund të shpëtojë nga rënia në gabim.

Dimensioni i dytë: Gabimet që bëhen ndaj vetes dhe ndaj të tjerëve:

Ky lloj i dimensionit portretizohet në gabimet tona me veten dhe me njerëzit. Gjurmët negative të këtyre gabimeve janë të shprehura dukshëm te njeriu dhe te jeta e tij, sepse shumica e dështimeve që njerëzit i përjetojnë dhe bien në to, pikënisjen e kanë pikërisht te gabimet që i veprojnë.

Dështimi i nxënësit në mësime nganjëherë vjen si rrjedhojë e bërjes gabim në zgjedhjen e drejtimit që nuk u përshtatet prirjeve dhe aftësive të tij, ose vjen si rrjedhojë e përtesës në dhënien e mundit dhe përgatitjes.

Gabimet e bëra në punë, sikur mosnjohja e mirë e punës, mosangazhimi i mjaftueshëm apo mungesa e sukseseve të mjaftueshme, nganjëherë janë shkak për disa persona t’i humbin bizneset dhe vendet e punës.

Aq më tepër, ata të cilët pretendojnë se u është bërë ndonjë formë e padrejtësisë në fushëveprimin e punës apo mësimit, një prej shkaqeve kryesore që u është bërë padrejtësi ka qenë menaxhimi dhe ushtrimi i keq i punës nga shumica e tyre. Kur një individ vihet në situatë t’i bëhet padrejtësi, kjo nuk nënkupton që çdoherë është i pafajshëm plotësisht, sepse shumë nga format e padrejtësisë vijnë si pasojë e teprimit në dënim (duke e dënuar më shumë se që e meriton), apo, të paktën, vijnë si pasojë e gabimeve që kanë buruar nga vetë i dëmtuari.

E njëjta dukuri mund të vërehet edhe te raportet ndërmjet bashkëshortëve. Te shumica që kanë dështuar në jetën e tyre bashkëshortore, shkaku ka qenë rënia në gabime të thella që nga fillimi i martesës me zgjedhjen e gabuar të partnerit të jetës, apo ka qenë keqmenaxhimi i jetës bashkëshortore si në rastin e dështimit për t’i mbërthyer krizat në mes tyre, apo ka qenë paaftësia për t’i trajtuar problemet që lindin në shtëpinë bashkëshortore.

Në shumicën e rasteve asnjëri prej bashkëshortëve nuk janë shkaktari direkt i dështimit, por keqmenaxhimi i krizave dhe reagimet e gabuara karshi tyre, apo paaftësia në zotërimin dhe trajtimin e mirë të tyre, bëhen shkaktarët e drejtpërdrejtë në dështimin e lidhjes.

Shumica e dështimeve te edukimi i fëmijëve burimin e kanë te gabimi, nga mosnjohja dhe padija e mënyrave dhe metodave të edukimit, apo nga lënia pas dore e aspektit të përkujdesjes, zhvillimit dhe udhëzimit, apo nga zvarritja e trajtimit të problemeve në momentin e paraqitjes së tyre dhe vonimi i shërimit të tyre derisa ato të rriten.

Në fushëveprimin e davetit (thirrjes në fenë e Allahut) shohim që shumica e dështimeve pikënisjen e kanë te rënia në gabime; ose në fushëveprim, ose në zgjedhjen e mejdanit, ose mostrajtimin e mirëfilltë të reagimeve të palës tjetër, ose në trajtimin e dobët me problemet e davetit.

Kjo nuk përkufizohet me individë apo organizatë daveti dhe bamirësie; shumica e dështimeve individuale dhe shoqërore në mejdanin e tregtisë dhe biznesit kanë ardhur si pasojë e gabimit.

Për shumë gabime ka përgjegjësi ligjore që barrën e saj e bart organizata apo individi.

Kështu vijmë në përfundim se shumica e dështimeve dhe e pësimeve që i përjetojmë në jetën tonë vijnë si rezultat i gabimeve tona apo vijnë nga mungesa e vetëdijes së mjaftueshme rreth gabimit dhe evitimit të tij.

Edhe nëse dikush merr ndonjë kompensim për gabimin apo dëmin që i është bërë atij, ai nuk do t’i shpëtojë humbjes apo dëmit, qoftë në shëndetin, mendjen apo kohën e tij, ose do t’i humbë ndonjë rast i mirë, apo do t’i kalojë koha me shërimin dhe përmirësimin e gabimit, në dëm të projekteve të dobishme dhe frytdhënëse.

Përkundër rëndësisë që gabimi të përdoret në drejtim pozitiv dhe të merret mësim prej tij, nuk duhet    ta nënvlerësojmë atë, duhet të jemi syçelë, t’u largohemi shkaqeve të tij e, nëse biem në të, ky nuk duhet jetë fundi, sepse, ndoshta, mund të jetë fillimi i një situate që ta shton më shumë pjekurinë.

Dr. Muhamed Duvejsh

Nga arabishtja: Irfan Jahiu

Pjesë nga libri: “Gabimet më mësuan”